Zabytek września. Zimorodek Alcedo atthis

Zimorodek Alcedo atthis

W zbiorach Działu Przyrody Muzeum Śląska Opolskiego znajdują się dwa preparaty sylwetkowe zimorodka Alcedo atthis. Preparat o numerze inw. MŚO/P/13205 przedstawiający zimorodka w trakcie ataku na zdobycz, został wykonany przez p. Bogdana Kiesia w Pracowni Preparowania Zwierząt w Przyszowicach. Martwy okaz został znaleziony przy szosie w tej samej miejscowości. Przyczyną śmierci była najprawdopodobniej kolizja z pojazdem. Drugi z preparatów o numerze inw. MŚO/P/11686 przedstawia zimorodka w pozycji siedzącej. Martwy osobnik został przekazany do Muzeum przez p. Martę Węgrzyn z Opolskiego Centrum Leczenia i Rehabilitacji Dzikich Zwierząt „AVI”, a następnie wypreparowany w tej samej pracowni.

Zimorodek to jedyny, występujący w Polsce przedstawiciel rodziny zimorodkowatych (Alcedinidae) do której należy ponad 90 gatunków z całego świata. Jego wygląd jest bardzo charakterystyczny i nie sposób go pomylić z żadnym innym krajowym ptakiem, ze względu na barwne upierzenie. Wierzch ciała zimorodka ma kolor niebiesko-zielony, natomiast grzbiet i ogon mają odcień turkusowy, spodnia część ciała jest rdzawo-brązowa z wyjątkiem białego gardła. Jest to niewielki ptak, którego długość ciała nie przekracza 20 cm, a rozpiętość skrzydeł 30 cm. Cechą charakterystyczną zimorodka, jest długi, wręcz nieproporcjonalny do wielkości ptaka dziób, który może mieć długość 4,5 cm – pomiar wykonany na naszych eksponatach. Po jego kolorze można określić płeć. U samców jest on jednolicie czarny, natomiast u samic nasada dolnej części jest czerwona. Potężny dziób pomaga zimorodkowi w polowaniu na ryby i inne wodne organizmy. To nasz najmniejszy rybożerny ptak. Mimo swojego jaskrawego ubarwienia, nie łatwo go dostrzec podczas polowania. Zimorodek przez większość czasu siedzi nieruchomo na gałęzi nad powierzchnią wody i wypatruje zdobyczy. Gdy ją zauważy, zrywa się i szybko nurkuje. Najłatwiej go zaobserwować, gdy przemieszcza się na większe odległości lecąc nisko nad taflą wody. Często zdarza się, że przed obserwacją usłyszymy głośny, piskliwy głos. Można go spotkać w całej niżowej części Polski, najliczniej występuje na Pomorzu Zachodnim i Środkowym oraz na Warmii i Mazurach. Związany jest z rzekami, strumieniami, brzegami stawów i jezior o czystej wodzie. Tam też zakłada swoje gniazdo, które znajduje sie w komorze lęgowej na końcu wykopanego przez siebie tunelu. Norkę wygrzebuje zarówno samiec jak i samica, najczęściej w piaszczystym, stromym brzegu. W tak umiejscowionym gnieździe samica składa od 6 do 8 białych jaj, które wysiaduje przez kolejne 3 tygodnie. Po tym czasie synchronicznie wykluwają się pisklęta i są intensywnie karmione przez dorosłych. W ciemnym tunelu rodzice nie mają pewności czy nie karmią wciąż tego samego pisklęcia, ponieważ wszystkie młode są podobnej wielkości. Jednak zimorodki wykształciły swoisty sposób na rozwiązanie tego problemu – młode tworzą kolejkę. Osobnik, który otrzymał pokarm od rodzica, ustawia się na końcu kolejki, a do przodu przesuwa się kolejny. W ten sposób każde z piskląt jest nakarmione.

Ciekawą historię ma również nazwa gatunkowa, gdyż może wywodzić się z różnych źródeł. Po pierwsze, możliwe, że niegdyś nazwa ta brzmiała „ziemiorodek”, co nawiązuje do zakładania przez ptaki gniazd w ziemnych tunelach. Bardziej prawdopodobna wersja mówi o tym, że nazwa wywodzi się od zimy. Jesienią i zimą zimorodki jest łatwiej zaobserwować ze względu na odbywające się o tej porze roku przeloty, a także, przez brak ulistnienia na drzewach. Podejrzewano, że rozmnażają się zimą. Powiązanie z tą porą roku ma swoje odzwierciedlenie w nazwie zimorodka również w innych językach – po niemiecku brzmi Eisvogel, co można przetłumaczyć jako „lodowy ptak”. Podobnie do nas, zimorodka nazywają Rosjanie, określając go jako Zimorodok.

Obecnie na terenie Polski szacowana wielkość populacji zimorodka to 6000 par. Jest on objęty ścisłą ochroną gatunkową, chroniony także w prawodawstwie europejskim – został wymieniony w Dyrektywie Ptasiej. Jego istnieniu zagraża działalność człowieka, który regulując koryta rzeczne, likwidując strome skarpy i wycinając nadbrzeżne drzewa, jednocześnie usuwa siedliska i miejsca lęgowe tego gatunku.

Oba eksponaty można zobaczyć na wystawie czasowej „Ptaki i ssaki siedlisk wodnych Opolszczyzny” w siedzibie Działu Przyrody w Muzeum Czynu Powstańczego w Górze św. Anny.

Oprac. Agnieszka Mulawa