Zabytek listopada. Lodówka Clangula hyemalis – migrant z dalekiej północy

Lodówka Clangula hyemalis – migrant z dalekiej północy

Lodówka Clangula hyelimas to średniej wielkości kaczka morska (dł. ciała samca 58-60 cm, samicy 37-41 cm), gniazdująca na obszarze tundry Eurazji i Ameryki Północnej. Miejscami jej zimowania, na których przebywa od końca września do początku maja, są głównie wybrzeża Wysp Brytyjskich, Morza Północnego, Bałtyku i Półwyspu Koreańskiego. Najliczniej zajmowanym zimowiskiem jest Morze Bałtyckie, gdzie tworzy stada liczące kilkaset tysięcy osobników (w samej Zatoce Pomorskiej liczebność lodówki oszacowano na ponad 700 000 sztuk). W głębi kraju gatunek pojawia się na przelotach albo zimuje, jednak zawsze bardzo nielicznie. Pojedyncze osobniki widywane są zwykle na zbiornikach zaporowych i dużych rzekach, najczęściej na Śląsku i w Wielkopolsce, a największa ilość ich notowań przypada na miesiąc listopad. Na Śląsku Opolskim niemalże każdego roku obserwuje się pojedyncze osobniki na Zbiornikach: Otmuchowskim, Nyskim i Turawskim. Na ostatnim w roku 1980 stwierdzono największe dotąd stado liczące 14 sztuk.

Bliskie spotkania z lodówką dostarczają niezapomnianych wrażeń wizualnych. Przebywające u nas samce mają wyraźnie skontrastowaną szatą zimową, która czyni lodówkę jedną z najpiękniej ubarwionych kaczek w kraju. Zimą samce są biało-szare z czarnymi: skrzydłami, piersią, Y-kształtną plamą grzbietową, a także czarną plamą po bokach głowy i szyi, przechodzącą w plamę barwy szarej z białą obrączką wokół oka. Uwagę obserwatora zwraca także charakterystyczny ogon z bardzo długimi czarnymi sterówkami środkowymi oraz ciemny dziób z różową przepaską. U samic w okresie zimowym szata jest brunatno-szaro-biała. Ponadto od samców odróżnia je krótki ogon i dziób bez jasnej przepaski.

Lodówki wyprowadzają jeden lęg w roku, jednak w przypadku straty jaj lub kilkudniowych piskląt, mogą przystąpić do powtórnego lęgu. Ich gniazdo ma postać wysłanego trawą i puchem dołka, ukrytego wśród roślinności i kamieni nieopodal zbiorników wodnych. Samica składa do niego jaja w ilości 5−12 sztuk (okres znoszenia przypada od maja do czerwca) i wysiaduje je przez 24-29 dni. Młode po wykluciu opuszczają gniazdo, uzyskując zdolność do lotu po około 40 dniach.

Lodówki należą do kaczek nurkujących, tzw. grążyc. Poszukując pożywienia w wodzie potrafią zanurzyć się na głębokość nawet 60 m. Odżywiają się najchętniej drobnymi skorupiakami, mięczakami, owadami, nie gardzą też narybkiem i pokarmem roślinnym.

W Polsce lodówka podlega ścisłej ochronie gatunkowej. Największe zagrożenie dla ptaków w okresie zimowania na Morzu Bałtyckim stwarzają pułapki w postaci sieci rybackich – uwięzione w nich kaczki topią się. Szacuje się, że każdego roku w ten o to sposób śmierć ponosi kilka-kilkanaście tysięcy lodówek.

W kolekcji preparatów sylwetkowych zwierząt Działu Przyrody MŚO znajdują się dwa okazy lodówki − samica (z nr inwentarzowym MŚO/P/10879) i samiec (MŚO/P/10880). Martwe ptaki, będące ofiarami przyłowu na Bałtyku, zostały przekazane do Muzeum w 2008 roku przez Stację Ornitologiczną Muzeum i Instytutu Zoologii Polskiej Akademii Nauk w Gdańsku, celem spreparowania i wzbogacenia zbiorów ornitologicznych. Preparaty dermoplastyczne wykonano w Pracowni Preparowania Zwierząt w Przyszowicach koło Gliwic.

Opracowanie i fotografie - Michał Wolny