Półfabrykat przęślika z wapienia - zabytek kwietnia

Półfabrykat przęślika jest to nieskończony przęślik, który powstał w wyniku nieudanej produkcji. Najpierw wiercono z dwóch stron otwór w płytce kamiennej, następnie również z obu stron wycinano kształt przęślika. Przy tej czynności kamień mógł pęknąć i wtedy taki półfabrykat odrzucano. Czasami najpierw wycinano obrys przęślika, a potem przewiercano otwór lub wykonywano dwie czynności jednocześnie. W wyniku udanej produkcji otrzymywano przęślik i odpad produkcyjny.

Przęśliki służyły do obciążania pióra wrzeciona i zapobiegały zsuwaniu się nici. Obciążenie powodowało wydłużenie się ruchu obrotowego i przez dłuższy czas utrzymywała się jego stała prędkość, co wpływało na grubość i równomierne skręcenie nici. Określona średnica i waga przęślika była dostosowana do rodzaju przędzy i przeznaczenia nici. Przęśliki były wykonywane z gliny, kamienia, kości, drewna, bursztynu, szkła, czy ołowiu.

Półfabrykaty przęślików odkryte podczas wieloletnich badań archeologicznych na Ostrówku w Opolu świadczą o wyrabianiu wapiennych przęślików w średniowiecznym grodzie. Z miejscowego surowca wytwarzano przęśliki, odważniki stożkowate, kulki do procy, pionki do gry, modele jaj, gładzidła, płytki ornamentowane i inne przedmioty. Na Ostrówku wyrabiano je przez długi okres – od 4. ćwierci X do połowy XIII w., a samych zabytków wapiennych znaleziono podczas badań ponad 1000. Gotowe wyroby wapienne, głównie przęśliki były przedmiotami handlu. Opolską proweniencję udało się określić dla przedmiotów wapiennych odkrytych na Ostrowie Tumskim we Wrocławiu i na grodzisku w Ryczynie.

Surowcami do tych wyrobów były skały węglanowe (margle, wapienie), w których zaobserwowano podczas badań mikroskopowych mikroorganizmy tj. otwornice (Foraminifera), ramienionogi (Brachiopoda) i mięczaki (Molusca). Wyroby „wapienne” można identyfikować z pokładami skał z górnej kredy, których wychodnie znajdują się w Opolu i okolicach.

Półfabrykat przęślika wapiennego wraz przęślikami i odpadami produkcyjnymi są prezentowane na wystawie czasowej „Rzeczy praktyczne. Krótka historia tkania” w Muzeum Śląska Opolskiego w Opolu.

Oprac. Marta Tobiasz

Fot. Karina Krajczy

Przęślik wapienny, Opole-Ostrówek

Odpad produkcyjny z wapienia, Opole-Ostrówek