Władysław Jarocki, Święcenie wody na Rusi – Jordan, ok. 1908, olej na płótnie, 90 x 176 cm, MSO/S/807
Huculszczyzna, region obejmujący obszar Karpat Wschodnich oraz górzyste tereny Pokucia i Bukowiny, tak jak i wieś podkrakowska oraz Podhale, cieszyła się w XIX wieku szczególnym zainteresowaniem etnografów, historyków i literatów. Entuzjastami folkloru huculskiego stali się także zmęczeni cywilizacją młodopolscy malarze, którzy podczas plenerowych wyjazdów i dalekich wypraw szukali natchnienia w malowniczych i pełnych mistycyzmu obrzędach i obyczajach górali karpackich – Hucułów. Inspirowali się także barwnością strojów i bogactwem ludowej ornamentyki.
Skąd wzięła się moda na folklor w polskiej kulturze w XIX wieku i na początku XX stulecia? Zjawisko to miało rodowód zarówno romantyczny, jak i pozytywistyczny, a w epoce Młodej Polski przerodziło się w tzw. chłopomanię, której istotą było braterstwo inteligencji i chłopstwa. Chłop, którego życie zgodne było z naturą, utożsamiał autentyczność, wiarygodność i wierność tradycji. Dostrzegano w nim witalną siłę, która mogła przyczynić się do odrodzenia całego narodu.
Oprócz Teodora Axentowicza i Kazimierza Sichulskiego, do grona najwybitniejszych twórców zafascynowanych i rozmiłowanych w Huculszczyźnie należał Władysław Jarocki (1879-1965), wybitny młodopolski malarz, rysownik, grafik, architekt i pedagog krakowskiej Akademii Szkół Pięknych. Twórczość tego artysty kojarzy się głównie z obrazami wsi, barwnych chłopskich obyczajów i rytuałów z terenu Huculszczyzny i Podhala – to tematyka dominująca w jego dorobku artystycznym.
Początek "okresu huculskiego" w twórczości Władysława Jarockiego wyznacza 1904 rok, którego kilka miesięcy wypełnił artyście pobyt w Tatarowie nad Prutem w towarzystwie dwóch innych huculistów – Fryderyka Pautscha i Kazimierza Sichulskiego. Jarocki tworzył wówczas malarskie portrety Hucułów, uwieczniał ich przepełnione tajemniczością i mistyką religijne obrzędy. Motywem często przez artystę podejmowanym były święta – Jordanu i Matki Boskiej Gromnicznej, a także pogrzebowe korowody lub pątnicy zmierzający do cerkwi. Do tej tematyki twórca powracał wielokrotnie, kiedy to przebywał m.in. w 1910 r. na Pokuciu, w Worochcie i Mikuliczynie.
Tytułowa uroczystość święcenia wody na Rusi zwana Jordanem to doroczna ceremonia w Kościele obrządku prawosławnego i grekokatolickiego, która odbywa się na pamiątkę chrztu Jezusa w rzece Jordan. Jest jednym z najważniejszych świąt cerkiewnych i ma niezwykle uroczysty charakter. W Kościele katolickim łączona jest z uroczystością Objawienia Pańskiego, zwyczajowo zwaną świętem Trzech Króli. Zgodnie z kalendarzem "starego stylu" – juliańskim, święto Jordanu celebrowane jest 6 stycznia, czyli 19 stycznia według kalendarza gregoriańskiego (w wielu polskich i ukraińskich parafiach prawosławnych wprowadzono już kalendarz "nowego stylu" i tam uroczystość ta odbywa się równolegle z katolickim dniem Objawienia Pańskiego). Istotą Jordanu jest poświęcenie wody w rzece lub innym naturalnym wodnym środowisku poprzez zanurzenie w niej krzyża. Gdy woda jest zamarznięta, w wigilię uroczystości w lodzie wykuwany jest przerębel w kształcie krzyża. W to miejsce następnego dnia udaje się prowadzona przez duchownego procesja wiernych z zapalonymi świecami, chorągwiami i ikonami, a także z naczyniami na poświęconą wodę.
Znajdujący się w kolekcji Muzeum Śląska Opolskiego obraz ze sceną święcenia wody na Rusi to jedna z wcześniej opracowanych przez Jarockiego wersji tego często podejmowanego przez artystę motywu. W wielu realizacjach owego tematu twórca stosuje podobny schemat kompozycyjny – ujmuje grupę Hucułów w zimowej scenerii, zaopatrzonych w świeczki i konewki, stojących wokół miejsca dokonania poświęcenia, czyli przy wyrąbanym w wodzie przeręblu.
Przestrzeń obrazu zapełnił artysta tłumem Hucułów stojących pojedynczo lub zebranych w grupy. Jarocki uchwycił ich w oczekiwaniu na rozpoczęcie ceremonii. Odziani w ciemne oraz jasne kożuchy z ciemnymi obszyciami i kołnierzami, w dłoniach trzymają zapalone świece oraz konewki do nabierania poświęconej wody. Na dalszym planie górują fragmentarycznie widoczne chorągwie. Malowniczość ceremonii podkreślona została poprzez wydobycie silnych kontrastów pomiędzy bielą śniegu a żywymi, intensywnymi kolorami strojów Hucułów.
Uwagę przykuwa hieratyczność przedstawionych postaci – ich uchwycenie niczym pozujących do zdjęcia, w majestatycznych i pełnych patosu pozach. Władysław Jarocki w pracy twórczej istotnie posiłkował się własnoręcznie wykonanymi fotografiami, które wykorzystywał następnie podczas rysowania czy malowania, co dowodzi sprawności jego warsztatu malarskiego i umiejętności polegającej na dostosowywaniu kompozycji obrazu do zatrzymanej w kadrze sytuacji. W zbiorach rodziny artysty zachowały się szklane klisze oraz odbitki na papierze – to dzięki nim poznać możemy różnorodność motywów, które inspirowały twórcę.
Bibliografia:
Zofia Weiss, Katarzyna Łomnicka, Władysław Jarocki. Katalog towarzyszący wystawie w ramach obchodów 50. rocznicy śmierci artysty, Kraków-Zakopane 2015.
Obrzęd święcenia wody, przed 1909, fotografia (klisza szklana), fot. Władysław Jarocki [?], zbiory rodziny artysty, [w:] Zofia Weiss, jw., s. 77
Zobacz inne aktualności
