Zabytek stycznia - Koronka

Chustka „heklówka” MSO/E/2781, nici jedwabne, 90x90, Głogówek, lata 20. XX w

Z uwagi na pandemię i wynikające z niej ograniczenia ciągle jeszcze nie możemy Państwa zaprosić do oglądania wystawy „Tajemnice śląskiej koronki. Historia, tradycja, współczesność” przygotowanej w Muzeum Śląska Opolskiego. W związku z tym „zabytkiem miesiąca stycznia” została koronka z naszych zbiorów.

Rozróżniamy koronki:

• klockowe – wykonane za pomocą nici nawiniętych na specjalne klocki, przeplatanych i wiązanych w odpowiedni sposób;
• igłowe – wykonywane poprzez osnuwaniu nici na kawałku tkaniny, którą po wykonaniu wzoru usuwa się;
• siatkowe – wytwarzane przy użyciu sztabki i specjalnej igły, a następnie w zależności od wzoru cerowane;
• szydełkowe – wykonywane szydełkiem.

Pierwsze koronki to wiązane siatki, które w starożytnym Egipcie i Chinach, zabezpieczały i dekorowały krawędzie tkanin.

Pierwsze wzmianki o koronkach wykonywanych na poduszkach przy użyciu klocków pochodzą z drugiej połowy XV wieku.

Pierwsza była Wenecja? (wskazuje na to wiele źródeł) czy Flandria (koronka flamandzka) – kraina historyczno-geograficzna, gdzie powstawały wielkie ośrodki gospodarcze, zajmujące się tkactwem i produkcją wyrobów tekstylnych.

Pierwsza znana książka zawierająca wzory koronek klockowych, zatytułowana La Pompe, ukazała się w Wenecji w 1557 roku. Niewątpliwie na szybki rozwój koronki klockowej w Europie wpływ miało wynalezienie rozpowszechnienie druku - dzięki wydawanym i powielanym książkom oraz wzornikom łatwiejsze było popularyzowanie wyrobu koronek.

Wiek XVII był czasem najwyższego kunsztu tego rękodzielnictwa - powstają słynne ośrodki we Francji (Chantilly, Valencienne), w Brukseli, Malines, Gandawie oraz Brugii oraz w południowych Niderlandach (Antwerpia, Binche, Enghien, Lier, Lille czy też Ypern).

W czasie kiedy na zachodzie Europy widoczny jest upadek ręcznie wykonywanych koronek klockowych, w Niemczech oraz w Czechach następuje wzrost ich produkcji (w Czechach panował nawet obowiązek uczenia się koronkarstwa w szkołach powszechnych).

Na przełomie XIX i XX wieku następuje nieśmiały renesans koronki klockowej - krótki, gdyż trwa tylko do wybuchu pierwszej wojny światowej. Upadek ekonomiczny Europy w dwudziestoleciu międzywojennym, a następnie wybuch II wojny światowej sprawiają, że koronkarstwo przestaje być opłacalnym zawodem.

Pierwsze koronki na ziemiach Polski pojawiły się za sprawą królowej Bony w I poł. XVI w. Niestety nie powstał tu żaden znaczący ośrodek. Koronki klockowe były do Polski nieustannie sprowadzane, uzyskując już u nas swe polsko brzmiące nazwy.

Pierwszy udokumentowany wyrób złotej koronki potwierdzono w manufakturze w Horodnicy i Łosośnie pod Grodnem (latach 1777–1780).

Odrodzenie tego rzemiosła artystycznego następuje pod koniec XIX wieku.

Pierwsze szkoły oraz ośrodki koronkarskie to powstała w 1883 roku w Zakopanem Krajowa Szkoła Koronkarstwa ufundowana przez Helenę Modrzejewską. Prawie w tym samym czasie powstały podobne placówki w Bobowej k. Gorlic (1899), we Lwowie, Kańczudze, Muszynie, Przeworsku czy Starym Sączu.

Koronkarstwo staje się formą zarobku dla uboższej społeczności, jest elementem propagowania polskości poprzez tworzenie narodowego stylu. Przykładem wysokiego rzemiosła koronkarskiego w Polsce jest złoty medal na światowej wystawie sztuki dekoracyjnej w Paryżu, jaki otrzymała w 1925 roku Krajowa Szkoła Koronkarstwa w Zakopanem.

W 1994 roku powstało Stowarzyszenie Twórczości Regionalnej w Bobowej, które w 2000 roku zainaugurowało coroczny Międzynarodowy Festiwal Koronki Klockowej.

W śląskiej tradycji ludowej koronki wykorzystywane były nie tylko jako elementy stroju i ubioru (czepce, chustki, koszulki, bielizna, odzież wierzchnia), ale również były częścią lub całością różnego rodzaju przedmiotów zdobiących wnętrze mieszkalne - firanek, zasłonek, serwetek, obrusów.

Prezentowana koronka to fragment bardzo popularnej na Opolszczyźnie (jeszcze do lat 60. XX wieku) chustki - tak zwanej „heklówki”. Zasadniczą część tego nakrycia głowy wykonywano na szydełku - stąd jej nazwa od niemieckiej nazwy „szydełkowania” - „häkeln”. Chustkę otaczała bordiura wykonana w technice koronki klockowej (ręcznej lub fabrycznej), do której wiązano długie nici frędzli.