Sierpy są jednym z najstarszych narzędzi wykorzystywanych do prac żniwnych już od młodszej epoki kamienia – neolitu. Chociaż kojarzą się przede wszystkim z pracami na roli, to były również używane do ścinania trawy lub liści, zbierania owoców, a także obcinania niewielkich gałęzi. Oprócz funkcji typowo użytkowej przypisuje się im również znaczenie symboliczne związane z obrzędami, a nawet funkcję płacidła ze względu na ich liczne występowanie w skarbach. Sierpy należą do jednej z najczęściej odkrywanych grup przedmiotów metalowych z epoki brązu i wczesnej epoki żelaza na terenach ziem polskich. Zdecydowaną większość znaleziono w zachodniej części Polski. Są to narzędzia, które najliczniej występują jako element zdeponowanego skarbu, ale stanowią również część wyposażenia grobów. Natomiast niewiele egzemplarzy odkryto na obszarach osad lub w jamach gospodarczych.
Sierpy pełniły różnorakie funkcje na co może wskazywać ich zróżnicowanie w długości mieszczące się w przedziale od kilku do kilkunastu centymetrów. Ze względu na sposób mocowania rękojeści, która zazwyczaj była drewniana, wyróżniono cztery podstawowe formy: z guzkiem, ze sztabą do rękojeści, z tulejką oraz z haczykowatym zakończeniem. Najstarszą i najbardziej powszechną formą jest ta z guzkiem, która pojawiła się na obszarze Kotliny Karpackiej w I połowie II tysiąclecia p.n.e, skąd rozprzestrzeniła się na tereny środkowoeuropejskie. Późniejszą formę ze sztabą do rękojeści używano na podobnym obszarze, gdzie miejscowo wypierała starszą formę. Sierpy z tulejką dominowały na terenach nadatlantyckich, a z hakowatym zakończeniem w Siedmiogrodzie i na wschód od Karpat. Pomimo użytkowania sierpów na przestrzeni kilkuset lat ich forma ulegała niewielkim zmianom. Główne różnice występują w kształcie i ogólnych proporcjach, wygięciu grzbietu oraz ilości żeberek, na podstawie których wydziela się poszczególne odmiany.
Podstawowe formy sierpów: 1) z guzkiem, 2) ze sztabą do rękojeści, 3) z tulejką, 4) z hakowatym zakończeniem
W 1973 roku podczas budowy Bazy Hodowlanej Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej w Nowej Cerekwi, pow. głubczycki natrafiono na ślady osadnictwa pradziejowego. Rozpoczęto ratownicze badania wykopaliskowe, którymi kierowała Emilia Kunawicz. W ich trakcie odkryto 13 jam osadniczych, których wypełniska zawierały liczne fragmenty ceramiki, grudki polepy, kości zwierzęce oraz zabytki specjalne, takie jak szydło i igła kościana, fragmenty paciorków bursztynowych, czy wspomniany sierp z brązu. Na podstawie pozyskanego materiału stwierdzono, że jest to osada wielokulturowa, którą można datować od wczesnego okresu epoki brązu do okresu Halsztat C (1900/1800 r. p.n.e. – 800/700 r. p.n.e.).
Wybrane zabytki odkryte podczas badań w Nowej Cerekwi: a-d) ceramika, e) sierp (brąz), f) szydło (kość), g) igła (kość), h) fr. paciorka (bursztyn), (E. Kunawicz 1975, Silesia Antiqua t.17)
Prezentowany sierp odkryto w jamie nr 11 wraz z licznymi fragmentami ceramiki należącej do społeczności określanej jako kultura łużycka. Został wykonany w procesie odlewania przy użyciu formy kamiennej lub glinianej, a następnie poddany procesowi obróbki mechanicznej. Jego cechami charakterystycznymi są: esowaty kształt, pogrubiony grzbiet (tylec), który zwęża się w kierunku ostrza, ukośnie zakończona podstawa zaopatrzona w kopulasty guzek, który był istotny przy mocowaniu rękojeści, płaską część spodnią oraz część wierzchnią posiadającą pojedyncze żeberko wzmacniające ostrze. Sierp ma stosunkowo niewielki rozmiar: dł. 9,5 cm, szer. 1,1 -1,4 cm, waga: 13,33 g i chociaż reprezentuje najstarszą formę, czyli tą z guzkiem, to ze względu na kształt należy go wiązać z okresem późniejszym, a mianowicie z okresem Halsztat C. Potwierdza to również materiał ceramiczny znaleziony wraz z nim w jamie.
Narzędzie prawdopodobnie zostało zgubione, ponieważ pomimo nieznacznie wyszczerbionego ostrza, nie nosi śladów uszkodzeń, które powodowałyby utratę funkcjonalności.
Zabytek jest przechowywany w zbiorach Działu Archeologicznego, nr inwentarzowy MŚO-A-310/8.
Oprac.: Łukasz Urman, Dział Archeologiczny MŚO
Foto: Karina Krajczy, Pracownia Konserwacji Zabytków MŚO
