Zabytek miesiąca - Modlitewnik kadeta Karola Chodkiewicza

Kiedy 3 maja 1921 roku wybuchło III powstanie śląskie w całej Polsce pojawiły się apele wzywające do udzielania pomocy powstańcom i nawołujące do ochotniczego wstępowania w szeregi powstańcze. Znalazły one duży oddźwięk wśród uczniów dwóch szkół wojskowych funkcjonujących wówczas w II Rzeczpospolitej: we Lwowie (Korpus Kadetów nr 1) oraz w Modlinie (Korpus Kadetów nr 2). Na wieść o wybuchu powstania kilkudziesięciu kadetów, bez zgody swoich przełożonych, zbiegło ze szkół i po przedostaniu się na Górny Śląsk zgłosiło do służby w oddziałach powstańczych. Obawiając się niepotrzebnych ofiar Ministerstwo Spraw Wojskowych dążyło do powstrzymania ucieczek kadetów. W dniu 24 maja 1921 roku Minister Spraw Wojskowych gen. Kazimierz Sosnkowski wydał rozkaz zakazujący ucieczek na Górny Śląsk. Za niepodporządkowanie się rozkazowi groziła kara relegowania ze szkoły i z korpusu kadetów. Ponadto szef Sztabu Generalnego gen. Władysław Sikorski przesłał do Naczelnej Komendy Wojsk Powstańczych rozkaz nakazujący odnalezienie kadetów, a następnie zwolnienie ich z oddziałów i odstawienie do granicy z Polską. Szacuje się, że udział w III powstaniu śląskim wzięło 120 kadetów: 51 z Korpusu Kadetów nr 1 we Lwowie i 69 z Korpusu Kadetów nr 2 w Modlinie. Do korpusów powróciło 96 kadetów, siedmiu rannych pozostało w szpitalach, czterech ciężko rannych uznano za zmarłych, potwierdzono natomiast śmierć siedmiu kadetów. Wśród nich był Karol Chodkiewicz z Korpusu Kadetów nr 1.

Karol Hieromin Chodkiewicz urodził się 26 września 1904 roku w Strzelczyńcach koło Niemirowa na Podolu. Według utrzymującej się od lat legendy był ostatnim z rodu hetmana Jana Karola Chodkiewicza, zwycięzcy spod Kircholmu (1605 r.) i Chocimia (1621 r.). Jednak nie znajduje ona potwierdzenia źródłowego. Jedyny syn hetmana Chodkiewicza zmarł bowiem bezpotomnie w wieku 15 lat. Ale według ustaleń Włodzimierza Dworzaczka ród Chodkiewiczów był szeroko rozgałęziony.

W 1920 roku 16-letni Karol Chodkiewicz wstąpił do Korpusu Kadetów nr 1 w Łobzowie (w 1921 r. przeniesiony do Lwowa). Rok później dowiedziawszy się o wybuchu III powstania śląskiego, wraz z 50-osobową grupą lwowskich kadetów, uciekł 8 maja ze szkoły i udał się na Górny Śląsk. Według relacji Stanisława Rostworowskiego, szefa sztabu Naczelnej Komendy Wojsk Powstańczych, Chodkiewicz po przybyciu 11 maja na Górny Śląsk został skierowany do pracy biurowej, ale jeszcze tego samego dnia zbiegł i dołączył do 8. Pułku Piechoty kpt. Franciszka Rataja. Poległ 21 maja 1921 roku we wsi Oleszka pod Górą św. Anny. Okoliczności jego śmierci nie zostały wyjaśnione. Według jednej z relacji poległ w walce, według drugiej zmarł w wyniku poniesionych ran, według jeszcze innej popełnił samobójstwo, aby nie dostać się do niewoli niemieckiej. Pochowano go 25 maja na cmentarzu parafialnym w Jesionej. W dniu 5 lipca 1921 roku został ekshumowany i następnie pochowany w rodzinnym grobowcu na Cmentarzu Rakowickim w Krakowie. Pośmiertnie odznaczony Srebrnym Krzyżem Virtuti Militari.

W zbiorach Muzeum Czynu Powstańczego znajduje się kilka osobistych pamiątek po Karolu Chodkiewiczu. Wśród nich jest modlitewnik, który otrzymał na pamiątkę od księdza Józefa Kozłowskiego przed egzaminami wstępnymi do szkoły kadeckiej w 1920 roku (nr inw. MCzP-2154).