Figurka gliniana została znaleziona w warstwie ornej na stanowisku nr 17 w Dzielnicy podczas badań archeologicznych, które regularnie są tam prowadzone od 2004 roku pod kierownictwem dr. Mirosława Furmanka z Instytutu Archeologii Uniwersytetu Wrocławskiego. Stanowisko jest położone na rozległym, wypłaszczonym cyplu nadrzecznej terasy, nad doliną Odry, gdzie od ok. 5200 r. p.n.e. do ok. 2100 r. p.n.e. różne grupy ludności kultur neolitycznych i z początku epoki brązu zamieszkiwały i chowały swoich zmarłych.
Prezentowana figurka jest zachowana fragmentarycznie i przedstawia szczupły tułów z zaznaczonym pępkiem, łonem i pośladkami. Jej zachowana wysokość to 5,7 cm, szerokość 4,2 cm i grubość 3,1 cm. Została odkryta w humusie, bez kontekstu, ale podobne znaleziska z Górnego i Dolnego Śląska są wiązane z kulturą lendzielską, a obiekty tej kultury wystąpiły też na stanowisku w Dzielnicy. Dzięki czemu możemy przypisać prezentowaną figurkę do kultury lendzielskiej i w przybliżeniu datować jej powstanie na lata 4500–3800 p.n.e.
Zwyczaj wykonywania glinianych figurek antropomorficznych sięga już czasów górnego paleolitu i najstarsze przedstawienie pochodzi ze stanowiska Pavlov I na Morawach. W tym okresie wykonywano też figurki z innych surowców tj. kamienia, ciosów mamuta, hematytu. Jednak kulminacja występowania statuetek antropomorficznych z gliny nastąpiła w neolicie. Masowo obecne są na stanowiskach bliskowschodnich oraz kultur kręgu naddunajskiego, a na terenie Polski odkrywane są głównie w Małopolsce i na Śląsku. We wspomnianej kulturze lendzielskiej figurki gliniane są znane ze stanowisk na Górnym Śląsku tj. Racibórz-Ocice, Racibórz-Studzienna, Velké Hoštice, a na Dolnym Śląsku ze stanowiska w Księginicach Wielkich. Niektóre z nich nawiązują stylistyką do odległej kultury Cucuteni występującej we wschodniej części Kotliny Karpackiej.
Znaczenie figurek antropomorficznych dla neolitycznych społeczności mogło się być inne niż dla ludzi paleolitu. Łączy się je ze sferą obrzędową i przypuszcza się, że celowo niszczono je podczas rytuałów. Figurki mogły mieć związek z rolnictwem, które było szczególnie ważne dla ówczesnych społeczności. Utożsamiano je z kultem płodności i ideą Wielkiej Bogini Matki. Mogły przedstawiać bóstwa lub przodków, odnosiły się także do śmierci lub pomagały zrozumieć różne formy tożsamości, np. płciową.
Figurka gliniana z Dzielnicy została przekazana w tym roku do zbiorów Działu Archeologicznego. Wyjątkowo w październiku można ją zobaczyć w specjalnej gablocie na I piętrze przed salami wystawy „Opole – gród, miasto, stolica regionu”. Gablotę też urozmaica kopia figurki z Raciborza-Ocic.
Oprac.
Marta Tobiasz
Literatura:
Fabisiak W., Cholewa P. 2002. Plastyka antropomorficzna z osady kultury lendzielskiej w Księginicach Wielkich, pow. Strzelin. Śląskie Sprawozdania Archeologiczne 44, 171–176.
Furmanek M. i in. 2019. Pierwsi rolnicy i hodowcy na Śląsku. Przyczynki historyczne. [w:], M. Furmanek (red.), Pierwsi rolnicy i hodowcy na Śląsku. Dialog interdyscyplinarny, Wrocław, 53–165.
Richter J. 1912. Ausgrabungen in Ottiz bei Ratibor. Schlesiens Vorzeit in Bild und Schrift. Zeitschrift des Vereins für das Museum Schlesischer Altertümer: Jahrbuch des Schlesischen Museums für Kunstgewerbe und Altertümer 6, 33–38.
Sobkowiak-Tabaka i in. 2014. Przejawy życia duchowego w neolicie. Antropomorficzna plastyka figuralna z Raciborza Studziennej. Archeologia Polski 59, 187–207.
