Sóweczka jest najmniejszym spośród europejskich gatunków sów. Jej masa wynosi zaledwie 50-83 g, a rozpiętość skrzydeł 32-39 cm (jest mniej więcej wielkości szpaka). Posiada stosunkowo niewielką spłaszczoną głowę z jasnym dziobem i żółtymi oczami. Z wierzchu jej upierzenie jest brązowe z licznymi białymi plamkami, od spodu białe z podłużnymi kreskami. Na bokach ciała występuje brązowe prążkowanie. Nogi ma krótkie i opierzone, zazwyczaj niewidoczne w spoczynku. Szlara (występująca u sów – niby „twarz” utworzona przez koncentrycznie ułożone wokół oczu i dzioba pióra wzmacniające słuch) u tego gatunku jest słabo zaznaczona. Na tyle głowy występują tzw. fałszywe oczy – białe plamki imitujące oczy, mające za zadanie zmylenie atakującego ją przeciwnika. Ogon ma krótki, brązowy z białym prążkowaniem, skrzydła są krótkie i zaokrąglone. Charakteryzuje się szybkim i zwinnym lotem na dłuższych dystansach o przebiegu falistym (przypominającym lot dzięciołów). Podobnie jak u pozostałych gatunków sów, samice są nieco większe od samców.
Sóweczka występuje w lasach Azji i Europy od wschodniej Syberii po północno-wschodnią Europę oraz w górzystych rejonach Europy Środkowej. W Polsce najliczniej występuje w górach – Sudetach i Karpatach oraz północno-wschodniej części kraju (Puszczy Białowieskiej i Podlasiu) oraz na Pomorzu. W województwie opolskim obserwować ją można w Borach Niemodlińskich i w Stobrawskim Parku Krajobrazowym. Jest to nieliczny gatunek lęgowy, a jego populację w kraju szacuje się na około 1000–1500 par. Zamieszkuje głównie stare bory świerkowe, sosnowo-świerkowe i mieszane o wyraźnej piętrowości. Miejsca o dużym zróżnicowaniu siedliskowym z młodnikami, ciekami, suchymi drzewami i bogatym strukturalnie podszytem.
Inaczej niż większość pozostałych gatunków sów, sóweczka prowadzi głównie dzienny tryb życia z nasileniem aktywności o świcie i na kilka godzin przed zmierzchem. Istnieją obserwacje mogące świadczyć o tym, że nie widzi zbyt dobrze po zmroku. Przebywa głównie w koronach drzew gdzie często siada na wystających gałęziach i szczytach drzew stanowiących jej punkty obserwacyjne. Jest mało płochliwa. Gdy jest podekscytowana podryguje nerwowo ogonem. W przypadku zagrożenia w pobliżu dziupli może zaatakować intruza.
Mimo swych niewielkich rozmiarów, sóweczka jest odważnym i sprawnym drapieżnikiem. Bardzo często zabija większe od siebie ptaki, takie jak: grubodzioby, drozdy czy nawet dzięcioły. Głównym składnikiem jej diety są jednak drobne ptaki z rzędu wróblowych: sikory, zięby, rudziki, mysikróliki oraz drobne ssaki: myszy i norniki. Dużo rzadziej poluje na gady, owady i skorupiaki. Charakterystyczne dla tego gatunku jest tworzenie spiżarni, w których ptaki magazynują nadmiar schwytanych ofiar – są one wykorzystywane w okresach gorszej pogody, a także w trakcie inkubacji jaj i karmienia piskląt.
Sóweczkę można wykryć na podstawie jej charakterystycznych głosów. W okresie godowym (od połowy lutego do połowy maja) i jesienią (od września do października) samce wydają z eksponowanych miejsc jednostajny, wielokrotnie powtarzany gwizd, który jest głosem godowym (link do nagrania https://xeno-canto.org/685466). Od późnego lata do wczesnej wiosny obie płcie odzywają się tzw. głosem jesiennym – jest to seria kilku głośnych krótkich gwizdów o rosnącej częstotliwości (https://xeno-canto.org/757279). Terytoria sóweczki możemy też zlokalizować po żywiołowej reakcji innych ptaków na odtwarzany głos tego gatunku.
Sóweczka jest typowym dziuplakiem. Zajmuje dziuple o średnicy otworu wlotowego 4-6 cm, a więc wykute głównie przez dzięcioły duże, białogrzbiete i trójpalczaste. Mogą one być zlokalizowane w żywych lub martwych drzewach. Od drugiej połowy kwietnia samice składają 4 do 5 jaj, które są wysiadywane przez 28 dni. Ponieważ sóweczka rozpoczyna wysiadywanie od złożenia przedostatniego lub ostatniego jaja, pisklęta (inaczej niż w przypadku pozostałych krajowych gatunków sów) klują się prawie jednocześnie i w jednym czasie opuszczają dziuplę. Opieka nad potomstwem trwa około miesiąca.
Do wrogów naturalnych sóweczki należą większe gatunki sów – puszczyk, puszczyk uralski i puchacz, a także krogulec i jastrząb oraz kuny. Największym jednak zagrożeniem dla sóweczki jest gospodarka leśna: usuwanie uschniętych dziuplastych drzew, wycinka oraz upraszczanie struktury drzewostanu. Do zbytecznego niepokojenia tych ptaków może dochodzić także w skutek nieetycznych zachowań fotografów przyrody, dla których ten niezwykle ciekawy i charyzmatyczny gatunek jest pożądaną „zdobyczą”.
W Polsce gatunek ten objęty jest ścisłą ochroną gatunkową. W miejscach jej występowania tworzy się strefy ochrony całorocznej sięgającej 50 m od drzewa z dziuplą gniazdową. Sóweczka znajduje się też w Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt oraz figuruje w Załączniku I Dyrektywy Ptasiej.
Oprac. Piotr Zabłocki
Preparat sylwetkowy sóweczki Glaucidium passerinum (Fot. P. Zabłocki).
data znalezienia martwego osobnika – 30.10.2022 r.
przyczyna śmierci – kolizja z szybą okienną domu mieszkalnego
znalazca – Karolina Lucka
miejsce znalezienia – prywatna posesja w Hujdowej (przysiółek Zawoi, gmina Zawoja, powiat suski, woj. małopolskie) w Paśmie Policy, na siodle między Spalenicą a Kiczorką
preparat wykonany w Pracowni Preparowania Zwierząt w Przyszowicach
preparował – Bogdan Kieś