Przejdź do menu Przejdź do treści Przejdź do stopki

Zabytek grudnia - obrazy św. Barbary

14 grudnia 2022 Zabytek miesiąca
Święta Barbara (z łac. barbarus, gr. bárbaros – „cudzoziemka, obca”) jest jedną z najbardziej czczonych świętych Kościoła katolickiego i prawosławnego. Do św. Barbary zwracali się chrześcijanie, szczególnie narażeni na utratę zdrowia lub życia. Z biegiem czasu przyjęli ją za swą patronkę ludzie wykonujący niebezpieczne zawody i posłannictwa: marynarze, artylerzyści, a przede wszystkim - górnicy bo według legendy, gdy uciekała przed oprawcami, rozstąpiła się przed nią skała i dziewczynie udało się przecisnąć przez szczelinę.

Obraz Św. Barbara, płótno, olej. Śląsk XIX w. wym. 62x52, nr inwentarzowy MSO/E/1310

Według średniowiecznej legendy Barbara pochodziła z Nikomedii, stolicy rzymskiej prowincji Bitynii (ob. Izmit, Turcja) lub w Heliopolis w Egipcie (Heliopolis nosi obecnie nazwę Materija i jest dzielnicą Kairu). Urodziła się w rodzinie bogatego i wpływowego kupca o imieniu Dioscorus. Ojciec Barbary, gorliwy poganin, pragnąc uchronić córkę przed wpływami zdeprawowanej młodzieży, niechcianymi konkurentami, a także ustrzec przed szerzącym się chrześcijaństwem, wybudował warowną wieżę, w której umieścił córkę i trzymał pod zamknięciem. Według innych wersji dręczona przez ojca, uciekła w końcu do lasu i ukryła się w górskiej grocie. Zdradzona przez tamtejszego pasterza, została ujęta przez służbę ojca i przekazana władzom rzymskim. Ponieważ dziewczyna nie chciała wyrzec się swojej wiary, torturowano ją: biczowano, przypalano ogniem, kaleczono, szarpano żelaznymi szponami, obcięto piersi, pędzono nago ku pośmiewisku obywateli rodzinnego miasta i w końcu wydano wyrok: śmierć przez ścięcie mieczem. Według tradycji, poniosła śmierć męczeńską z rąk swojego ojca w roku 306. Legenda głosi, iż męczeństwu towarzyszyły cuda – w nocy miał ją odwiedzić Chrystus, zaleczyć jej rany i udzielić Komunii Świętej; ojciec po zabiciu córki został porażony piorunem a owce pasterza-zdrajcy zamieniły się w szarańczę.

Oleodruk św. Barbara, Karmonki Stare, pow. Olesno, pocz. XX w. wym. 62x52, nr. inwentarzowy E-VII-810

Kult św. Barbary, dziewicy i męczennicy, rozwijał się od IV w. najpierw na Wschodzie, później w chrześcijaństwie zachodnim. W Edessie (Azja Mniejsza) znajdował się ponoć klasztor pod jej wezwaniem. Według tradycji Kościoła wschodniego relikwie świętej zostały złożone w Kijowie. Koptowie, z kolei, utrzymują, że autentyczne szczątki męczennicy znajdują się w kościele pod jej wezwaniem w Starym Kairze. Zgodnie z tradycją chrześcijaństwa zachodniego, relikwie świętej zostały zabrane do Wenecji, część z nich znajduje się w Rzymie, Neapolu, Cremonie, Mantui i Trapani.

Na terenach Polski kult św. Barbary był zawsze bardzo żywy. Pierwszy kościół ku jej czci wystawiono w 1262 r. w Bożygniewie koło Środy Śląskiej. Już w XIII wieku jej relikwia (czaszka) złożona została na zamku w Sartowicach, a po zdobyciu zamku przez Zakon Krzyżacki, wywieziona do Chełmna. Inne relikwie Świętej są też w katedrze pelplińskiej oraz w kościele Św. Andrzeja w Krakowie.

Św. Barbarę czczą też jako swą patronkę flisacy, architekci, murarze, cieśle, tkacze, kowale, ludwisarze, strażnicy, więźniowie i in. Szczególnie postrzegano ją jako patronkę dobrej śmierci; jej łask wpraszano w czasie epidemii i „czarnej śmierci”, patronowała licznym cmentarnym kaplicom. Był zwyczaj wzywania imienia Świętej podczas burzy (gdyż jej ojciec zginął porażony piorunem).

W ikonografii św. Barbarę ukazywano w koronie i aureoli, w płaszczu z welonem, trzymającą palmę męczeństwa, kielich z hostią lub monstrancję, albo wspartą na mieczu, od którego wg legendy zginęła. Często w tle umieszczano wieżę, w której była więziona, z trzema oknami symbolizującymi Trójcę Świętą. Czasami u stóp Św. Barbary ukazywano jej ojca Dioskura.

W medycynie ludowej znane jest „zioło św. Barbary” potocznie zwane „barbarką”. Imieniem tej świętej nazwano gorczycznik pospolity (łac.) Barbarea vulgaris.

W tradycji ludowej w dzień tej świętej (4 grudnia) do wody wkłada się ziarna zbóż i gałązki czereśni lub wiśni, które mają zakwitnąć na Boże Narodzenie. Nazywa się je „gałązkami św. Barbary”. W meteorologii ludowej wywodzi się bardzo znana przepowiednia: Św. Barbara po wodzie, Boże Narodzenie po lodzie.

W zborach Działu Etnograficznego znajduje się siedem przedstawień św. Barbary. Jest to jeden oleodruk, dwa obrazy na płótnie oraz cztery obrazy malowane na szkle. Na ekspozycji stałej wisi obraz św. Katarzyny, który - jak się okazało w czasie prac konserwatorskich - przedstawiał wcześniej św. Barbarę. Ale to już inna historia…

Obraz na szkle Św. Barbara, Lipniki, pow. Nysa XIX w. wym. 27x17, nr inwentarzowy MSO/E/438

Obraz Św. Barbara, płótno, olej, Śląsk XIX w. wym. 58x46, nr inwentarzowy MSO/E/917

Obraz na szkle Św. Barbara, pow. Nysa XIX w. wym. 24x15, nr inwentarzowy MSO/E/372

Obraz na szkle Św. Barbara, ok. Grodkowa, XIX w. wym. 28x18, nr inwentarzowy MSO/E/365

Obraz na szkle 14 Świętych Wspomożycieli, Lipniki, pow. Nysa, II poł. XIX w. wym. wys. 42,2x33,8, nr inwentarzowy MSO/E/270




Zobacz inne aktualności

Spotkanie ze specjalistą: dr hab. prof. UWR Jan Kotusz, biolog, dyrektor Muzeum Przyrodniczego Uniwersytetu Wrocławskiego

Zapraszamy Państwa na spotkanie z dr. hab. prof. UWR Janem Kotuszem polskim biologiem, specjalistą w zakresie ichtiologii oraz dyrektorem Muzeum Przyrodniczego Uniwersytetu Wrocławskiego. Profesor jest autorem i współautorem dwóch monografii, a także ponad osiemdziesięciu artykułów naukowych i rozdziałów w książkach dotyczących różnych aspektów biologii i ekologii ryb. Termin: 18.04.2024, godz. 17:00, Główny gmach MŚO.

Zobacz

Zgodnie z art. 173 ustawy Prawa Telekomunikacyjnego informujemy, że kontynuując przeglądanie tej strony wyrażasz zgodę na zapisywanie na Twoim komputerze tzw. plików cookies. Ciasteczka pozwalają nam na gromadzenie informacji dotyczących statystyk oglądalności strony. Jeżeli nie wyrażasz zgody na zapisywanie ich - zmień ustawienia swojej przeglądarki internetowej.