W 100. rocznicę utworzenia I Dzielnicy Związku Polaków w Niemczech - wystawa czasowa

W Niemczech w granicach ukształtowanych po I wojnie światowej mieszkało około półtora miliona Polaków (na Śląsku około pół miliona). Interesy ówczesnej mniejszości polskiej w Niemczech reprezentował Związek Polaków w Niemczech założony 27 sierpnia 1922 roku w Berlinie. Prowadząc szeroką działalność polityczną, kulturalną i gospodarczą pełnił rolę organizatora i przywódcy polskiej mniejszości narodowej. Do jego głównych zadań należała obrona praw ludności polskiej (obywateli niemieckich polskiej narodowości lub pochodzenia) i umacnianie polskiej świadomości narodowej.

I Dzielnica Związku Polaków w Niemczech obejmowała tereny Śląska (Dolny Śląsk przyłączono do I Dzielnicy w 1928 roku). Utworzona została co prawda w Bytomiu, zdecydowano jednak, iż siedzibą władz będzie Opole. Początkowo umieszczona ją w Banku Rolników, następnie już na stałe, w nieistniejącym obecnie Domu Polskim przy zbiegu dzisiejszych ulic Książąt Opolskich i Sądowej.
Muzeum Śląska Opolskiego posiada w zbiorach dużą kolekcję materiałów związanych z działalnością Związku Polaków w Niemczech, przede wszystkim dokumentującą aktywność tej organizacji na terenie Śląska. Stanowią je różnego rodzaju: dokumenty, listy, fotografie, czasopisma, książki i broszury, druki informacyjne i propagandowe, odznaczenia i odznaki, sztandary.

Wśród nich są zbiory unikatowe: jedyny zachowany egzemplarz „Leksykonu Polactwa w Niemczech” (uratowany przed konfiskatą Gestapo i przechowany w okresie wojny przez drukarza „Nowin” Franciszka Trzecioka), sztandar Związku Harcerstwa Polskiego w Niemczech (ocalony przed zniszczeniem podczas wojny przez 16-letniego Edmunda Gadzińskiego, syna dyrektora Spółdzielczego Banku Polskiego w Opolu) oraz oryginalny album pięciu płyt z nagraniem fragmentów Kongresu Związku Polaków w Niemczech w Berlinie 6 marca 1938 r. (wojnę przetrwały tylko trzy, ujawnione do dzisiaj, egzemplarze tego albumu). Wśród zachowanych tytułów prasowych warto wspomnieć o bardzo rzadkich tytułach: „Katolik Trzyrazowy”, „Słowo Śląskie”, czy czasopismo samorządu uczniowskiego polskiego Gimnazjum w Bytomiu „Idziemy”. Materiał zdjęciowy został wzbogacony nieprezentowanymi wcześniej zdjęciami pochodzącymi z Pamiętnika Jana Klicha, Opolanina, członka przedwojennego Związku Polaków w Niemczech.

Wszystkie prezentowane na wystawie oryginalne zabytki stanowią własność Muzeum Śląska Opolskiego.
Mamy nadzieję, że wystawa stanowić będzie świetną edukację historyczną dla wszystkich zwiedzających Muzeum Śląska Opolskiego, a szczególnie dla młodych odbiorców. Przy okazji otwarcia ekspozycji planujemy organizację jednodniowej sesji popularno-naukowej z udziałem historyków z Uniwersytetu Opolskiego, Instytutu Pamięci Narodowej w Katowicach oraz Archiwum Państwowego w Opolu. Będzie nosiła tytuł: ”Mniejszość polska w Prowincji Górnośląskiej między wojnami”.

Program sesji, początek godz. 11:00

1. Dr Przemysław Jagieła (Archiwum Państwowe w Opolu) – „Polska spółdzielczość rolnicza w świetle akt niemieckich władz administracyjnych i bezpieczeństwa w Prowincji Górnośląskiej”.

2. Dr Aleksandra Starczewska -Wojnar (Archiwum Państwowe w Opolu) – „Dzielnica I Związku Polaków w Niemczech w świetle tajnych raportów władz w Prowincji Górnośląskiej”.

3. Dr hab. Adriana Dawid , prof. UO (Uniwersytet Opolski) – „Rola prasy w działalności

Dzielnicy I Związku Polaków w Niemczech”.

4. Dr hab. Grzegorz Bębnik (Instytut Pamięci Narodowej – Katowice) – „Represje wobec działaczy I Dzielnicy Związku Polaków w Niemczech w przededniu i po wybuchu II wojny światowej”.