Pierwsze stwierdzenie w Polsce srokosza północnego

Srokosz północny (Lanius borealis) to gatunek występujący w Ameryce Północnej i Azji, jest to krewniak naszego europejskiego srokosza Lanius excubitor (największego z krajowych dzierzb – ptaków które nabijają swoje ofiary na ciernie). Srokosz północny zaleciał do nas najprawdopodobniej z Syberii. Aby potwierdzić, że mamy na pewno do czynienia z tym gatunkiem konieczne były badania DNA, które wykonano na Uniwersytecie w Szkocji.

Podejrzanego ptaka Agnieszka Mulawa i Piotr Zabłocki pracownicy Działu Przyrody Muzeum Śląska Opolskiego zaobserwowali 18 listopada 2021 r. na zachód od Rożniątowa (gm. Strzelce Opolskie, powiat strzelecki, woj. opolskie) w trakcie rutynowej kontroli stanowisk srokoszy. Obserwowali go, gdy polował nad polem rzepaku. – Ptak zawisał raz po raz zmieniając miejsce poszukiwania ofiar. Po chwili złapał nornika i poleciał z nim w rząd krzewów rosnących wzdłuż szosy. W tym czasie ustawiliśmy na polu pułapkę, którą normalnie stosujemy do łapania srokoszy. Tak jak się spodziewaliśmy, ptak pojawił się wkrótce na szczycie drzewa przy drodze, skąd po chwili obserwacji zauważył przynętę i złapał się w pułapkę. – relacjonuje Piotr Zabłocki, kierownik Działu Przyrody MŚO.

Ptak w terenie pokrojem ciała nie odbiegał od typowych srokoszy, kolorystycznie sprawiał wrażenie brudnego, mniej skontrastowanego. Najbardziej zwracał uwagę beżowy nalot na małych pokrywach skrzydłowych, płaszczu i na głowie (najwyraźniejszy na czole) oraz prążkowanie piersi i boków ciała. Wiek tego osobnika – pierwszy kalendarzowy rok życia – został określony w oparciu o pierzenie. Ptak został oznakowany standardową metalową obrączką ornitologiczną oraz żółtą plastikową (które od dwóch lat stosują pracownicy Działu Przyrody do znakowania srokoszy na swojej powierzchni badawczej). Wykonano też standardowe pomiary i szczegółową dokumentację fotograficzną oraz pobrano pióra do badań genetycznych. Osobnik ten był powtórnie obserwowany 22 listopada około 100m na zachód od miejsca złapania. Z powodu padającej mżawki i wiatru nie udało się wykonać zadowalającej dokumentacji fotograficznej ptaka w terenie.
Od początku było jasne, że ptak pochodzi gdzieś z północno-wschodniej części zasięgu. Z jednej strony ptak nie był aż tak brązowawy jak srokosz północny stwierdzony w 2019 r. na Litwie (też było to pierwsze stwierdzenie tego gatunku dla tego kraju). Z drugiej strony – mimo, że miałem w rękach blisko 500 srokoszy (tych europejskich), wśród których były ptaki lęgowe, typowo zimujące jak i przelotne, nigdy nie miałem do czynienia z tak ubarwionym osobnikiem – tłumaczy Piotr Zabłocki.

Dokumentację obserwacji wysłano najpierw do autora artykułu "The identification of Northern Shrike in Europe" opublikowanego w 2021 r. w British Birds. Aleksi Lehikoinen odpisał, że ptak wygląda interesująco, zgadza się, że niektóre z cech ubarwienia pasują dobrze do srokosza północnego, jednak inne są mniej typowe. Zasugerował on jednak zrobienie analiz molekularnych, które mogą tylko zwiększyć wiedzę na temat rozpoznawania srokosza północnego w Europie. Analizy DNA z piór dla fińskiego komitetu rzadkości wykonywane są na Uniwersytecie w Oulu. Niestety jak do tej pory nie udało się tam wyizolować DNA ani z piór, ani z wypluwek z próbek pochodzących od srokoszy. Dla stwierdzenia srokosza północnego z Finlandii analizy wykonane były z wypluwki, ale przeprowadzono je w Szwecji. Szwedzi jednak odmówili nam wykonania badań. W Polsce także nikt nie gwarantował wyizolowania DNA z nierosnących piór, a tylko takimi dysponowało muzeum. W końcu przyrodnicy z opolskiego muzeum skontaktowali się z prof. Martinem Collinsonem z Uniwersytetu w Aberdeen. Po wypełnieniu kilku dokumentów dotyczących przesłania materiału biologicznego, pióra wyruszyły kurierem do laboratorium.

– Po dłuższym czasie otrzymaliśmy elektryzującą wiadomość, że sekwencja genów z naszego złapanego osobnika jest w 100% zgodna
z sekwencją srokosza północnego, z którymi je porównano! Po ochłonięciu pozostało już tylko wysłać zgłoszenie do Komisji Faunistycznej, która ostatecznie zaakceptowała naszą "jedynkę" dla Polski – mówi Piotr Zabłocki.