Przemysł cementowy przez wiele dziesięcioleci determinował kierunek i dynamikę rozwoju gospodarczego, urbanistycznego, demograficznego i kulturalnego Opola. Odcisnął też swoje piętno na architekturze miasta, a wiele tych śladów odnajdujemy również dzisiaj. Zabieramy Państwa w podróż szlakiem dawnych cementowni i miejsc związanych z cementowym dziedzictwem naszego miasta.
MUZEUM ŚLĄSKA OPOLSKIEGO
Należy do najstarszych instytucji muzealnych w regionie. Jego tradycje sięgają 1900 roku, kiedy utworzono Muzeum Miejskie – Städtisches Museum Oppeln. Instytucja jest placówką wielodziałową, posiadającą różnorodne i ponadregionalne zbiory: archeologiczne, etnograficzne, historyczne, przyrodnicze oraz sztuki.
GRUNDMANN
Pierwsza opolska cementownia założona przez Friedricha Wilhelma Grundmanna i jego hamburskich partnerów w 1857 roku (obecnie teren Zespołu Szkół Zawodowych przy ul. A. Struga 16). W okresie wielkiego kryzysu przestała być rentowna. Zakład zburzono w latach 30. XX wieku.
PRINGSHEIM
Druga cementownia została założona w 1865 roku tuż obok pierwszej (obecnie teren zakładu „Ovita Nutricia” przy ul. Marka z Jemielnicy 1) przez opolskiego browarnika i radnego miejskiego – Heymanna Pringsheima. Siedem lat później Wilhelm Grundmann odkupił zakład i od tego momentu obie cementownie działały pod wspólnym szyldem do lat 30. XX wieku. Obecnie jedynym śladem po dawnej cementowni jest tzw. pałacyk, fragment bramy wjazdowej oraz komin.
GROSCHOWITZ (GROSZOWICE)
Założona w 1872 roku w podopolskiej wsi Groszowice (teren przy ul. R. Traugutta 5), przez lata działała jako spółka, kierowana przez rodzinę Prondzynskich (Constans, Ferdinand, Alfred). Do końca lat 30. XX wieku rozbudowywana i ulepszana. Po II wojnie światowej uruchomiona jako pierwsza – w grudniu 1945 roku. Działała do końca XX wieku. Zburzona w latach 2000-2004.
HAFEN (PORT, ODRA)
Założona w 1872 roku (pierwszy zakład – teren obecnego sklepu OBI przy ul. Budowlanych 5), w 1911 rozbudowana i unowocześniona (obecny zakład przy ul. Budowlanych 9). Po II wojnie światowej, zniszczona głównie wskutek działań żołnierzy radzieckich, została uruchomiona dopiero w 1951 roku. Jest jedyną funkcjonującą do dziś cementownią w Opolu.
GIESEL
Powstała w 1884 roku z inicjatywy radnego miejskiego Adolfa Giesla (obecnie teren przy ul. Torowej 4). Czasowo zamknięta w latach 20. XX wieku, została ponownie uruchomiona w latach 30 i działała do wybuchu II wojny światowej. Po wojnie produkcja nie została wznowiona. Jej zabudowania zostały częściowo zachowane, pełniąc obecnie funkcję prywatnych obiektów magazynowych.
KÖNIGLICH NEUDORF (BOLKO)
Założona w 1901 roku – prawdopodobnie w miejscu wcześniejszej cementowni Pawła Nitscha – w Nowej Wsi Królewskiej (obecnie Aleja Przyjaźni 59). Działała jako spółka Gogolin-Gorasdzer Kalk und Cement Werke AG, w 1906 roku przeszła gruntowną modernizację. Podobnie jak cementownia Giesla, zamknięta czasowo w latach wielkiego kryzysu, ponownie uruchomiona w latach 30 XX wieku. W 1947 roku – jako jedna z czterech w mieście – wznowiła działalność. Funkcjonowała do końca lat 70. XX wieku. Na terenie dawnego zakładu powstało osiedle mieszkaniowe, a część historycznych budynków zaadaptowano na cele usługowe i mieszkalne.
STADT-OPPELN (OPOLE-MIASTO, PIAST)
Usytuowana w samym centrum obecnego Opola cementownia powstała w 1906 roku (obecnie teren w pobliżu ul. Armii Krajowej 40). Na przestrzeni lat wielokrotnie modernizowana. Po II wojnie światowej – mimo znacznej dewastacji obiektu – wznowiła działalność w 1946 roku, najpierw jako Opole-Miasto, a następnie Piast. Zakład działał do końca lat 70. XX wieku. Teren wokół dawnego wyrobiska – Kamionki Piast – został rewitalizowany w 2021 roku. Przy parkingu (ul. Wapienna) w 2023 roku została otwarta wystawa plenerowa przygotowana przez Muzeum Śląska Opolskiego i Miasto Opole pt. „Cementownie Opola”.
SILESIA
Zakład został wybudowany w Zakrzowie w latach 1906-1907 przez spółkę Richarda Friedleandera i Wilhelma Leonardy’ego (obecnie „DomExpo” przy ul. Kępskiej 5). Kilka lat później – w 1911 roku – przedsiębiorstwo realizowało ciekawy kontrakt, dostarczając cement do produkcji betonu na budowę Hali Stulecia we Wrocławiu. Okres świetności to lata 30. XX wieku. Ze względu na poważny stopień dewastacji obiektu, po II wojnie światowej nie został ponownie uruchomiony. Przeznaczono go m.in. na magazyny zbożowe. W 2014 roku – po gruntownej modernizacji – na terenie dawnej cementowni uruchomiono centrum wystawiennicze.
FRAUENDORF (WRÓBLIN)
Ostatnia cementownia została uruchomiona w 1908 roku we Wróblinie (obecnie ul. Mikołaja 2). Wybudowana na planie bardzo podobnym do planu cementowni Silesia, funkcjonowała z powodzeniem do wybuchu II wojny światowej. Podobnie jak Silesia, nie wznowiła działalności. Tuż po wojnie, obiekty wykorzystywano na potrzeby gospodarstwa hodowlanego, a później przekształcono w magazyny zbożowe i tę funkcję najmłodsza w Opolu cementownia pełni do dziś.
DAWNA CENTRALA CEMENTU
Budynek dawnej Centrali Cementu w Opolu został wybudowany w 1922 roku (obecnie ul. K. Damrota 10). Jest jedną z ciekawszych w okolicy kamienic, głównie za sprawą – wykonanych przez Thomasa Myrtka – dwóch kamiennych płaskorzeźb przedstawiających górników i obiekty związane z przemysłem cementowym.
OPOLSKA JUNONA
Betonowa rzeźba opolskiej Junony została wykonana w cementowni F. W. Grundmanna, a następnie zaprezentowana i nagrodzona na wystawie światowej w Paryżu w 1867 roku. Po zakończeniu wystawy rzeźba została przekazana miastu i przez wiele dziesiątków lat zdobiła park zamkowy. Prawdopodobnie zniszczona w czasie II wojny światowej. W 2017 roku wykonano jej kopię i umieszczono w parku nadodrzańskim.
DAWNY PRZYSTANEK AUTOBUSOWY – TZW. „GRZYBEK”
Wykonany z betonu, charakterystyczny element przestrzeni miejskiej, to „Grzybek” czyli dawny przystanek autobusowy, zaprojektowany w latach 50. XX wieku przez architekta Floriana Jesionowskiego.
KOŚCIÓŁ ŚW. APOSTOŁÓW PIOTRA I PAWŁA
Kościół jest znakomitym przykładem betonowej architektury okresu międzywojennego. Wybudowany według projektu architekta Arthura Kicktona, w 1925 roku został oddany do użytku.
Propozycja trasy pieszej - 7 km:
Propozycja trasy rowerowej - 37 km: