13 maja
2021
Zabytek miesiąca
Prezentowana opaska powstańcza należała do Teodora Kulika, pseudonim „Bogdan”, który w czasie III powstania śląskiego dowodził podgrupą „Bogdan”. Opaska koloru biało-niebieskiego o wymiarach 16,5 x 10 cm została podarowana Muzeum Czynu Powstańczego w 1981 roku przez Panią Barbarę Kulik-Chajdugę z Katowic.
Opaski powstańcze pojawiły się w III powstaniu śląskim jako element normujący kwestię umundurowania, gdzie pojawiają się także przepisy dotyczące oznak funkcyjnych. Pewna część powstańców zgłaszała się do oddziałów w niemieckich mundurach wojskowych i policyjnych, odnosiło się to głównie do członków byłej Policji Górnego Śląska skierowanych do szeregów żandarmerii powstańczej. Pojawiali się ochotnicy w mundurach sokolich (Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół”) i polskich mundurach wojskowych, pozbawionych wszelkich dystynkcji i naszywek. Starano się bowiem, aby noszenie kompletnych mundurów Wojska Polskiego nie było zarzutem, że państwo polskie, które zgodziło się na arbitraż międzynarodowy i decyzje Międzysojuszniczej Komisji Rządzącej i Plebiscytowej, popiera i wspiera działania powstańców.
Noszone na ramionach opaski powstańcze, wprowadzone zostały rozkazem naczelnego komendanta wojsk powstańczych z 1 maja 1921 roku. Zgodnie z jego treścią dowódcy grup taktycznych nosili opaski biało-niebieskie z orłem białym, dowódcy podgrup, pułków, baonów, dyonów, kompanii, szwadronów, baterii i pociągów pancernych nosili opaski biało-niebieskie bez orłów, reszta powstańców nosiła opaski białe. O ile wśród oficerów rozkaz ten znalazł zastosowanie, o tyle gorzej było z szeregowymi powstańcami, którym biały kolor opasek kojarzył się z kapitulacją. Kolejny rozkaz z 21 maja 1921 roku wprowadzał nowy rodzaj opasek, gdzie dominował kolor biały i czerwony z elementami stopni wojskowych. Powyższy rozkaz zawierał informację, że gwiazdki funkcji na opaskach winny mieć średnicę 1 cm i być wykonane z czerwonego sukna. Zwracano także uwagę, że dowódcy zobowiązani są pouczyć swoich podwładnych o obowiązku oddawania honorów przełożonym co miało podnieść dyscyplinę oraz tworzyć powagę oficera i podoficera. Jednakże z zachowanych pamiątek i zdjęć oraz relacji nie wydaje się, że rozkaz z 21 maja 1921 roku wszedł w życie. Wyjątkiem jest dowódca powstania podpułkownik Maciej Mielżyński, który na fotografii, posiada opaskę naczelnego wodza powstańczego koloru czerwonego z białym orłem. Warto dodać, że jako nakrycie głowy dominowały czapki cyklistówki, maciejówki i kapelusze filcowe. Charakterystyczna różnorodność ubioru i jego dodatkowych elementów w oddziałach powstańczych była widoczna na każdym kroku w czasie walk.
fot. podpułkownik Maciej Mielżyński
Oprac. Robert Wencel