Piernik - ciasto z mąki i miodu nazywane miodownikiem, a od przyprawy korzennej, czyli pieprznej, po staropolsku piernej, przezwane piernikiem - pisał Zygmunt Gloger w swojej „Encyklopedii Staropolskiej".
Kunszt piernikarski rozwijał się niemal jednocześnie w kilku ośrodkach Europy. Najbujniej rozkwitał – z uwagi na obfitość puszcz bartnych – w 
środkowych Niemczech i w Polsce. Najwcześniejsze wzmianki o miejscowym wyrobie pierników pochodzą z XIII wieku. Dotyczą ośrodków krakowskiego, toruńskiego oraz śląskiego, gdzie prym wiódł Wrocław. Wokół niego rozwijają się w XVII i XVIII wieku ośrodki mniejsze w Jeleniej Górze, Brzegu, Nysie, Raciborzu i Opolu.
Piernikarzy, zrzeszonych w cechy razem z piekarzami, obowiązywały surowe przepisy wyraźnie określające ilość i jakość produkcji, np. nakazywały posiadanie zaledwie czterech sztuk klocków do formowania pierników i to bez powtarzających się w danym mieście wzorów. Dlatego dla pozyskanie klientów zlecano wykonywanie klocków zdolnym snycerzom, mimo że umiejętność wyrzezania, ustalonego tradycją motywu, należała do pełnego wykształcenia piekarza i obowiązywała przy składanym egzaminie czeladniczym. Trudno dziś ustalić autorów większości klocków – zwłaszcza, gdy obok śladów ręki doświadczonego drzeworytnika, widzimy nieudolne naśladownictwo o bardzo prymitywnych wzorach.
Do produkcji form używano najczęściej drewna gruszy i jabłoni. Zgromadzone w muzeum formy różnią się wielkością i kształtem. Najczęściej jednak są prostokątami z cieńszej lub grubszej deski, zdobionymi jedno- lub dwustronnie. Występowały też formy dwuczęściowe tzw. traganty, służące do odciskania pełnoplastycznych figurek.
Różna jest też tematyka wzorów wyrzeźbionych na klocku – przeważają wyroby z wyobrażeniem postaci ludzkich w bogatych dworskich i mieszczańskich strojach. Często postać mężczyzny jest w zbroi lub na koniu. Druga grupa to wyobrażenia o charakterze obyczajowym. Do nich należy motyw niemowlęcia w powijaku, serca, pustego koszyka czy tabliczki z abecadłem. Najczęściej wręczane jako podarunek, niosły wraz ze swym kształtem konkretne przesłanie. Taki symboliczny charakter noszą też pierniki w kształcie zwierząt, ryb, ptaków. Ulubiony motyw to koń, krowa, dzik, jeleń, baran, zając, a wśród ptaków – kogut. Wśród klocków o tematyce religijnej występują sceny biblijne. Wiele miejsca zajmują też postaci świętych. Często są to wizerunki patronów kościołów lub miejscowości, gdzie odbywały się doroczne odpusty.
W XIX wieku piernik przestaje być przysmakiem bogatych – drogi miód zastąpiono tańszym syropem cukrowym. Dawne tradycyjne formy ulegają uproszczeniu lub zastępowane są przez formy metalowe. Ornament odciskany z reliefu zastępuję kolorowy lukier i naklejanki z oleodruków i cynfolii.
Z początkiem XX wieku tradycyjne rzemiosło piernikarskie zanika. Następuje zupełny jego upadek, spowodowany rozwojem przemysłu cukierniczego. Ożywająca obecnie tradycja tylko w pewnym sensie nawiązuje do dawnego rzemiosła. Dalej jednak powstają „lalki” w powijakach, serca, koniki, koguciki, baranki. Dalej w piernikowym świecie żyje piernikowy „kawaler” i „dama”, strzeże ich piernikowy rycerz, z listem jedzie piernikowy posłaniec. Trąbi na piernikowej trąbce, spod kopyt konika ucieka piernikowy zając, lis i kogut. Dużymi oczami patrzy na nich piernikowa krowa.
Oprac. Małgorzata Goc, Kierownik Działu Etnograficznego
Zrealizowano w ramach projektu edukacyjnego "Historie po fachu – śladami opolskiego rzemiosła tradycyjnego" oraz w ramach stypendium Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w kategorii "Twórczość ludowa" - zadanie "Pierniki w Polsce. Śladami piernikarskiego rzemiosła"
Zobacz inne aktualności
II Piastowski Turniej Terenowy
W myśl przysłowia „Cudze chwalicie, swego nie znacie” zapraszamy nauczycieli i uczniów szkół podstawowych do udziału w II Piastowskim Turnieju Terenowym o Puchar Marszałka Województwa Opolskiego. Udział w turnieju to doskonała okazja, aby lepiej poznać Opole, miasto o przeszło 800-letniej historii.
Stała oferta edukacyjna dla grup przedszkolnych i szkolnych
Szanowni Nauczyciele, Opiekunowie odkryjcie świat wiedzy i kultury, dzięki ofercie edukacyjnej Muzeum Śląska Opolskiego, skierowanej do przedszkoli, szkół podstawowych oraz szkół ponadpodstawowych. Nasze bogate zaplecze edukacyjne obejmuje: lekcje muzealne, warsztaty twórcze, oprowadzania tematyczne. Zajęcia realizowane od wtorku do piątku.
„Gęsiego do muzeum”- czasowa oferta edukacyjna dla grup przedszkolnych i szkolnych
Zapraszamy do uczestnictwa w naszej ofercie edukacyjnej pt. „Gęsiego do muzeum” towarzyszącej wystawie czasowej „Solenie kury. Wieś widziana oczami Eugeniusza Marca"! Dla przedszkoli i szkół mamy przygotowanych kilka bloków tematycznych, które zabiorą dzieci w podróż po śląskiej wsi widzianej oczami artysty. Zarezerwujcie już teraz swoje terminy od kwietnia do czerwca 2024 roku i pozwólcie naszej ofercie rozpalić kreatywność i ciekawość Waszych uczniów!
"Jan Cybis. Artysta i człowiek" - lekcja muzealna, oferta dla grup szkolnych
Czy wiecie jacy artyści tworzyli, pochodzą z naszego województwa? Czy Muzeum przechowuje ich dzieła? Jak im się żyło? Czy żyli tylko dla sztuki? Czy mieli jakieś inne pasje? Zapraszamy na lekcję poświęconą Janowi Cybisowi (1897-1972), jednemu z najważniejszych polskich artystów XX wieku, który urodził się we wsi Wróblin koło Głogówka na Opolszczyźnie. Wypełni ją opowieść o życiu i twórczości tego wielkiego malarza, którą połączymy z prezentacją multimedialną oraz zwiedzaniem stałej wystawy jego prac. Poznamy rodzinę artysty, ciekawostki z jego życia, a także zapoznamy się z różnorodną tematyką jego obrazów (portret, pejzaż, akt, martwa natura).
Sobotnie pogotowie twórcze - zajęcia dla dzieci: „Europa na sportowo ”
Dołącz do nas 27.04.2024 o godz. 12:00 w głównym gmachu Muzeum Śląska Opolskiego. Tego dnia na dzieci czeka wyjątkowe „Sobotnie pogotowie twórcze”. Jeśli jesteś miłośnikiem sportu, to wydarzenie jest właśnie dla Ciebie. Poznaj opolskich sportowców i ozdób własną koszulkę.