Eksponat października - kafle z opolskiego zamku

Prace archeologiczne w 1949 r. na Ostrówku

Podczas archeologicznych badań wykopaliskowych przeprowadzonych w latach 1948 - 1950 na północnym cyplu wyspy Pasieka zwanym Ostrówkiem odkryto ponad 1300 fragmentów kafli. Jest to nie tylko liczny, ale i bardzo zróżnicowany chronologicznie zespół. Niestety, stan zachowania większości z nich uniemożliwia zarówno rekonstrukcję samych kafli jak i zbudowanych z nich pieców. Niewątpliwie efektownie prezentował się piec z kafli o różnorodnie zdobionych licach pokrytych wielobarwną polewą, który ogrzewał jedno z pomieszczeń zamkowych w czasach rządów ostatniego księcia piastowskiego Jana Dobrego (ok. 1460 -1532). Być może, piec ten został zbudowany po pożarze, który strawił wschodnie skrzydło opolskiego zamku w 1514 roku. Na ekspozycji, w ramach jubileuszowego cyklu „Strzał w dziesiątkę”, prezentujemy 7 z nich, zachowanych w stopniu umożliwiającym rekonstrukcję, która została przeprowadzona dzięki zastosowaniu nowoczesnych technik – fotogrametrii/skanowania 3D. Odtworzenie ich pierwotnego wyglądu, co prawda wyłącznie w formie cyfrowej, pozwala docenić wyobraźnię i umiejętności twórcy opolskiego pieca. Wiele przesłanek wskazuje, że inspiracją dla niego był piec z wrocławskiego ratusza, który został zbudowany w końcu XV wieku.

Na wystawie będzie można również zobaczyć fragment kafla zdobionego ornamentem określanym jako „stylizowana waza”, który został pokryty szkliwem ołowiowym barwy jasnozielonej. To najczęściej występujące na opolskich kaflach szkliwo miało różne odcienie, czasami również w przypadku jednego pieca. Podobnie zdobione kafle znane są na terenie Austrii i Czech. Kafel pochodzi prawdopodobnie z jednego z pieców, które zbudowano w opolskim zamku podczas jego remontu i przebudowy w latach 1557-1563. Obok prezentujemy jego kopię/rekonstrukcję wykonaną przez Magdalenę Poprawkę na podstawie zachowanych fragmentów.

Rekonstrukcja cyfrowa: kafel z maszkaronem z zamku Piastowskiego na Ostrówku, pierwsza połowa XVI w.

Piece z kafli o często bogato zdobionym licu, które odciskano w odpowiednio przygotowanej matrycy zaczęto budować na Śląsku od XV wieku. Od tego czasu piec był nie tylko źródłem ciepła, ale też ważnym elementem wystroju wnętrza, odzwierciedlającym pozycję społeczną, wiarę, poglądy czy zainteresowania jego właściciela. Wyrobem kafli i budową pieców zajmowali się garncarze. Lica kafli odciskano w matrycach, co umożliwiało wyrób kafli w ilości potrzebnej do jego budowy. Po doklejeniu do tylnej płaszczyzny lica komory kafle suszono, a następnie wypalano, po czym często pokrywano polewą i ponownie wypalano. Na Śląsku często budowano piece z kafli niepolewanych. Matryce do wyrobu lic kafli były przedmiotem handlu o czym świadczy obecność, w czasem odległych od siebie miejscach, kafli piecowych pokrytych prawie identycznym motywem zdobniczym.