Dział Edukacji Muzealnej

Działalność naukowo-oświatowa i popularyzatorska Muzeum Śląska Opolskiego w Opolu  rozpoczęła się już od pierwszych lat po wyzwoleniu. Główny wysiłek nakierowany był na prace organizacyjne związane z kompletowaniem rozproszonych zbiorów i ich zabezpieczeniem oraz odnawianiem sal ekspozycyjnych. Pierwszą z nich udostępniono do zwiedzania już w lipcu 1946 roku. Były to niewielkie wystawy z zakresu archeologii, historii - poświęcone regionowi. Dyrekcja Muzeum nawiązała bliższą współpracę ze szkołami, dzięki której utworzono Koło Przewodników wywodzących się ze starszych klas Szkoły Ogólnokształcącej w Opolu. Młodzież po uprzednim przeszkoleniu z powodzeniem oprowadzała zwiedzających po salach muzealnych. 1 lipca 1949 roku został zatrudniony w Muzeum Miejskim w Opolu Roman Horoszkiewicz, który z czasem został kierownikiem działu społeczno – oświatowego, będąc jednocześnie jednym z pierwszych edukatorów muzeum, ale i inicjatorem i autorem wielu scenariuszy wystaw: Opole 1945-1948; Sztuka prehistoryczna; X wieków miasta Opola; Bunty robotniczo-chłopskie na Opolszczyźnie; Sztuka ludowa i przemysł artystyczny na terenie województwa Opolskiego.

W wirze zmian, w roku 1949 Muzeum Miejskie w Opolu zostało upaństwowione, przejmując nazwę Muzeum Śląska Opolskiego. W maju 1953 roku Roman Horoszkiewicz rezygnuje z pracy w muzeum, obejmując stanowisko kierownika Referatu Obchodów i Imprez Artystycznych w Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Opolu. Kolejnymi pracownikami zajmującymi się w muzeum pracą upowszechnieniowo-dydaktyczną na stanowisku instruktora oświatowego były: Alicja Badeńska, Krystyna Wicher-Jesionowska oraz Małgorzata Cieślik. Działaniami oświatowymi zajmowali się też pracownicy innych działów. Przykładem tego była posada Jadwigi Malinowskiej dzielona pomiędzy Dział Oświatowy a Dział Sztuki. Dział Naukowo-Oświatowy Muzeum został organizacyjnie i formalnie powołany do życia w 1957 roku. Dokonał tego Minister Kultury i Sztuki wraz Centralnym Zarządem Muzeów i Ochrony Zabytków wydając Zarządzenie nr 75 z dnia 10 kwietnia 1957 roku. Akt prawny przekształcał Muzeum Śląska Opolskiego w Opolu w Muzeum Okręgowe Śląska Opolskiego z podległymi mu jednostkami w Brzegu, Nysie i Raciborzu. Stając się Muzeum Okręgowym naturalną koleją rzeczy było funkcjonowanie W dziale pracowali również: mgr Halina Jurjewicz - archeolog, oraz Zdzisław Jarząbek- plastyk.

Po odejściu Czesława Wawrzyniaka. Funkcję kierownika działu naukowo-oświatowego pełnili kolejno: Stanisław Michalak, Łucja Szatoba i Halina Jurjewicz.

Dział Naukowo-Oświatowy przygotowywał wystawy czasowe, również w objazdowej formie, nawet do kilkunastu rocznie. Była to doskonała okazja do dotarcia do społeczności lokalnych. Ta działalność popularyzatorska Działu była wysoko oceniana przez władze wojewódzkie oraz ministerstwo. Wystawy oświatowe prezentowano w różnych miejscach: domach kultury, świetlicach, szkołach czy jednostkach wojskowych. Często odczyty, łączono z projekcjami filmów popularnonaukowych oraz pokazem oryginalnych zabytków. Duże znaczenie w działalności Działu miały prowadzone cyklicznie zajęcia na tematy regionoznawcze. Organizowano spotkania z nauczycielami i młodzieżą obejmowały tematy, wychodzące często poza zakres obowiązującego w szkołach programu nauczania.

Druga polowa lat sześćdziesiątych była okresem zmian w muzeum odbywających się na kilku płaszczyznach. Niebagatelne znaczenie dla działalności muzeum miał remont siedziby przeprowadzony w latach 1966-1971, który uniemożliwił zmianę ekspozycji stałych i czasowych. Po odejściu Haliny Jurjewicz, pracę w Dziale rozpoczynają: Krystyna Lenart – kierownik  i Maria Myga – pracownik.

Funkcjonowanie działu, wraz z prowadzeniem biblioteki, było momentami utrudnione w wyniku dużej rotacji wśród obsady. W tym okresie zatrudnieni byli również: Janusz Fijak, Łucja Stonoga, Janina Styś.

Z początkiem lat 80. XX wieku zmienia się nieco kierunek działalności muzeum. Dział Naukowo-Oświatowy ograniczył swoją działalność objazdową, skupiając się bardziej na działalności miejscowej, na terenie miasta Opola. Można było dzięki temu w większym stopniu wykorzystać zgromadzone w muzeum zabytki. W 1987 roku, po objęciu przez Krystynę Lenart-Juszczewska stanowiska dyrektora,  kierownikiem działu została Elżbieta Dworzak, a w latach 1988-89 funkcję te pełniła Małgorzata Goc. W 1991 roku Dział Naukowo-Oświatowy uległ likwidacji, a jego obowiązki przejął samodzielny pracownik ds. oświatowych, którym została Krystyna Lenart-Juszczewska wspierana przez pracowników z pozostałych  działów muzealnych. Na umowę zlecenie do prac oświatowych zatrudniano też w tym czasie historyka sztuki Ewę Nagurską. Duży nacisk i zapotrzebowanie lokalnego środowiska na edukację regionalną  zaowocowało w 1997 roku ponownym powołaniem do życia do działu, który od tej pory funkcjonuje do dziś pod nazwą Dział Edukacji  Muzealnej. Funkcję  kierownika pełniła nadal Krystyna Lenart-Juszczewska, a pracę w dziale rozpoczęły Joanna Wąsek-Dudkiewicz oraz Bernadeta Warchał.

Pojawiły się nowe formy upowszechnieniowe, prowadzona byłą duża ilość lekcji muzealnych przeznaczonych dla młodzieży szkolnej i studentów. Zainicjowano nowe cykle oświatowe takie, jak: „Salon Poezji”, „Noce Skarbów”, „Salon Zielonej Myśli”, „Muzealny Klub Nauczycielski”, spotkania dla seniorów, „Krąg Młodych Miłośników Starych Miast”. Dział ponownie przejął pod opiekę zbiory biblioteczne, którymi zajęła się Joanna Wąsek-Dudkiewicz.

W 2003 roku dotychczasowa kierownik działu Krystyna Lenart-Juszczewska została ponownie dyrektorem muzeum, a Dział został zreorganizowany. Miało to związek z przejściem  Joanny Wąsek-Dudkiewicz na stanowisko kierownika Działu Administracji. W 2004 roku Bernadeta Warchał objęła posadę kierownika działu. W tym samym roku powołany do życia zostaje zespół oświatowy składający się z pracowników innych działów. Byli to: Marta Podstawa- historyk sztuki, Piotr Grzelak- etnograf, Witold Garbal – historyk. W 2005 r. do obsady działu dołączyła Jolanta Czajka przejmująca obowiązki bibliotekarza i przewodnika muzealnego. We wspomnianym kształcie dział funkcjonował do połowy 2007 roku, kiedy to muzeum zostało zamknięte z powodu kapitalnego remontu. W okresie trwania remontu działalność oświatowa odbywała się w budynku Galerii Muzeum Śląska Opolskiego przy ul. Ozimskiej 10, a dział został przeniesiony do pomieszczeń zastępczych przy ul. Krawieckiej. W międzyczasie została otwarta i udostępniona do zwiedzania kamienica czynszowa przy ul. św. Wojciecha 9 przekazana Muzeum przez prezydenta miasta Opola. W kamienicy tej pracownicy Działu prowadzili lekcje  muzealne i kameralne spotkania dla stałych bywalców. Uroczyste otwarcie muzeum po remoncie nastąpiło w dniu 10 października 2008 r. Po remoncie Muzeum DEM zostaje rozbudowany. Przestaje funkcjonować zespół oświatowy. Przyjęci zostają nowi pracownicy, którzy swoje obowiązki pełnią do dziś. Są to: Izabela Jasińska, Patrycja Farys, Dobromir Kożuch.

Po zakończeniu II wojny światowej muzeum przejęło bogate przedwojenne, niemieckojęzyczne zbiory biblioteczne. Były one sukcesywnie powiększane  poprzez kolejne zakupy i dary z różnych źródeł i o różnej tematyce. Przez kolejne lata opieka nad zbiorami przekazywana była kolejnym pracownikom Muzeum. Gdy w roku 1971 rezygnowała z pracy Ewa Goplańska, biblioteka muzealna po raz pierwszy przeszła pod opiekę Działu Naukowo-Oświatowego. Gdy do budynku Muzeum  w 1973 r. dobudowano pawilony w podwórku, biblioteka i dział przeniosły się do nowych pomieszczeń. Funkcjonowały tam do czasu przekazania i remontu kamienicy przy ul. św. Wojciecha 13. Wtedy nastąpiła kolejna przeprowadzka w styczniu 1987 r. na parter kamienicy. 1 października 1987 roku zbiory biblioteczne wyłączono z Działu Naukowo-Oświatowego. Księgozbiór liczący wówczas 20110 vol.,  po przeprowadzce do nowych pomieszczeń i po przeprowadzeniu inwentaryzacji,  przejęła  Wanda Mieczkowska.  Po 10-ciu latach przekazano bibliotekę po raz kolejny, ale już do Działu  Edukacji Muzealnej Joannie Wąsek-Dudkiewicz. Funkcjonowała tak do 2003 roku. Wówczas ponownie biblioteką zajęła się Wanda Mieczkowska do momentu przejścia na emeryturę w 2005 roku. Zbiory przekazano Jolancie Czajce, pracownikowi Działu Edukacji Muzealnej. W 2006 roku zbiory biblioteczne zostają spakowane i zmagazynowane w związku z rozbudową i remontem budynku Muzeum. Po remoncie książki znalazły swoje miejsce docelowe w pomieszczeniach na parterze w budynku przy ul. Krawieckiej. Po inwentaryzacji w 2010 roku  przejęła je Renata Sołtysek. Biblioteka została uruchomiona w sierpniu 2010 roku i pozostaje nadal pod opieką Działu Edukacji Muzealnej. Liczba numerów inwentarzowych na koniec 2019 roku wyniosła 26.833. W 2019 roku Dyrektor MŚO dr hab. Monika Ożóg podjęła decyzję o przejęciu przez działy merytoryczne muzeum części zbiorów bibliotecznych do działów natomiast pozostałe woluminy zostały spakowane w kartony i złożone w piwnicy. Pomieszczenie po bibliotece wraz z regałami zostało przekazane Urzędowi Marszałkowskiemu WO na archiwum.  

Wystawy przygotowywane i organizowane przez Dział Naukowo-Oświatowy towarzyszą Muzeum już od jego początków. Dzielą się na: oświatowe, objazdowe, czasowe własne i czasowe, obce, sprowadzane z innych muzeów. W 1953 r. Muzeum przystępuje do ogólnopolskiego, międzymuzealnego współzawodnictwa w zakresie pracy oświatowej.

W ramach tej akcji w muzeum były eksponowane następujące wystawy: Szyszkin-1968, Wit Stwosz-1969, Artur Grottger-1969, Impresjonizm-1969, Korowin -1969, Muzea europejskie-1970, Secesja-1970, Kobieta w malarstwie -1971, Sierow -1971, Rewolucyjny plakat rosyjski  -1972,  Grafika Stellera -1974. Wystawy te  cieszyły się dużą popularnością, co wykazywały statystyki  np.: rok 1962 przynosiły frekwencję  tylko na wystawach objazdowych 159.185 osób, w roku 1966 jest to już liczba 279.340 osób.  

Na początku lat 80-tych skupiono się na eksponowaniu wystaw czasowych sprowadzanych z innych muzeów. Do najciekawszych wystaw czasowych należały: od 19.04-22.05.1972 - Pięćdziesiąt lat medalierstwa polskiego z Muzeum Sztuki Medalierskiej z Wrocławia,  05.09.-09.11.1975- Wayang- Teatr Jawajski z Muzeum Nusantary z Warszawy, 23.12-30.01.1976 Sztuka japońska – ze zbiorów: Muzeum Narodowego w Krakowie, Muzeum Narodowego we Wrocławiu, Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, Muzeum w Nysie i in.. Ponadto sprowadzono do Opola wystawy z Muzeum Etnograficznego z  Krakowa, Muzeum Narodowego z Wrocławia,  Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego z Łodzi  Muzeum z Nysy, 15.06.-27.09.1979 Rzemiosło Indian Meksyku z Państwowego Muzeum Etnograficznego z Warszawy, 25.09.-28.11.1980 Trony i insygnia władzy dawnej Afryki z Państwowego Muzeum Etnograficznego z Warszawy, 23.02.-21.04.1981 Lampy naftowe z Muzeum Okręgowego z Konina, 23.10.-13.03.1982 Zegary popularne na Śląsku w XIX i XX wieku z Muzeum Ziemi Kłodzkiej z Kłodzka, 29.03.-10.06.1985 Kiczua- górale Peru i Boliwii z Państwowego Muzeum Etnograficznego z Warszaw , czy w 1986 Szkło artystyczne z Muzeum Okręgowego z Konina. Wystawy prezentowały dość szeroki wachlarz tematyczny, który zachęcał publiczność do wizyty w Muzeum.

Od lat 90. w Muzeum rozpoczęto realizację cyklu wystaw czasowych pokazujących wkład mniejszości narodowych w polski dorobek kulturowy. Wystawom  towarzyszyły spotkania i „wieczory muzealne mające przybliżyć kulturę, tradycję i religię mniejszości oraz przekonać do większej tolerancji wobec innych”. W tym cyklu Dział Oświatowy prezentował 3 wystawy. Pierwszą, rozpoczynającą cykl, była ekspozycja pt.: Cyganie. Historia, kultura (1995)  ze zbiorów  Muzeum Etnograficznego z Tarnowa, wg scenariusza Adama Bartosza. Kolejna to Mniejszości narodowe w Polsce – Żydzi  (1998) ze zbiorów: Archiwum Państwowego z Opola,  Archiwum  Państwowego z  Wrocławia, Muzeum Historycznego z Wrocławia, Muzeum Narodowego z Wrocławia, Muzeum z Bielska-Białej, Muzeum z Chrzanowa, Muzeum z Gliwic, Muzeum Historycznego Miasta Krakowa, Muzeum z Zabrza, Muzeum z  Leszna, Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej z Opola, prywatnych  zbiorów Marka Sosenko, Zdzisława Kuhla , Macieja Maciucha. Scenariusz wystawy i tekst słowniczka przygotowała Krystyna Lenart-Juszczewska przy współpracy Macieja Borkowskiego i aranżacji plastycznej Bożeny Trabuć.

Trzecia z kolei to ekspozycja nosząca tytuł Dzieje Tatarów polskich (18.07.2002 – 30.09.2002) ze zbiorów: Muzeum Wojska z Białegostoku, Muzeum Podlaskiego z  Białegostoku, Muzeum Etnograficznego Oddz. Muzeum Narodowego z Białegostoku, Parku Krajobrazowego Puszczy Knyszyńskiej z Supraślu, Muzułmańskiej Gminy Wyznaniowej z Białegostoku, Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej z Opola, Muzeum Piastów Śląskich z Brzegu, Muzeum z Raciborza, Muzeum Regionalnego z Jawora, Muzeum Śląska Opolskiego oraz ze zbiorów prywatnych: Haliny Szachidewicz, Stefana Mucharskiego, Alego Miśkiewicza, Andrzeja Drozda, Dżannety Bogdanowicz. Scenariusz: Lucyna Lesisz, autor aranżacji: Bożena Trabuć. Wystawie towarzyszył wydany informator z tekstem Lucyny Lesisz oraz słowniczek przygotowany przez Krystynę Lenart-Juszczewską.

Ostatnie dziesięciolecie  pokazuje nam zmiany, jakie zaszły w postrzeganiu muzeów i wystaw muzealnych przez odbiorców. Postępująca komputeryzacja nowe technologie elektroniczne oraz wszechobecny świat wirtualny powodują, że muzea muszą bardziej zabiegać o widza. Standardowe wystawy nie są już tak chętnie odwiedzane, dlatego muzea wychodząc naprzeciw oczekiwaniom  wprowadzają nowe techniki i rozwiązania w przygotowywanych ofertach muzealnych. W ostatnich latach z wystaw czasowych obcych cieszących  się powodzeniem wśród zwiedzających można wymienić dwa rodzaje. Jedne to wystawy typu edukacyjno-interaktywnego pozwalające na aktywne działania podczas zwiedzania, a także na czerpanie  doświadczenia z bezpośredniego  kontaktu z zabytkami lub ich replikami. Wymienić tutaj można wystawę ze zbiorów: Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego Collegium Maius z  Krakowa pod tytułem Nauki dawne i niedawne eksponowaną w Opolu w 2008 roku, scenariusz i aranżacja: dr Ewa Wyka, prof. Jerzy Kreiner, dr Maciej Kluza oraz wystawę przygotowaną przez Polsko-Chińską Fundację Promocji Kultury i Sztuki DONG FENG z Krakowa pt.: Tajemnice chińskiego geniuszu. Odkrycia i wynalazki (2009) Do grupy kolejnej zaliczamy wystawy pojawiające się jako hit, coś bardzo wyjątkowego oryginalnego i powodującego konieczność uczestniczenia w nim  wywołaną presją otoczenia i medialnego rozgłosu. Taką wystawą była  Chińska armia terakotowa Cesarza Qin organizatorem której była Polsko-Chińska Izba Gospodarcza (2010).  

Pierwszą formą pozawystawienniczą, która pojawia się już w 1946 roku po otwarciu Muzeum dla publiczności były odczyty o tematyce ukazującej dorobek kultury Śląska, wygłaszane np.: w zakładach pracy, domach kultury, obejmujące swym zasięgiem  województwo opolskie.  Zaczynano od kilkunastu odczytów rocznie osiągając z czasem liczbę 213 w 1966 roku.

Kolejnym elementem upowszechniania wiedzy z zakresu kultury i sztuki regionu było organizowanie Kół Przyjaciół Muzeum, Kół Towarzystwa Ludoznawczego w Opolu. Do zadań tychże organizacji należało między innymi gromadzenie zabytków kultury ludowej, dokumentów polskości Śląska, książek, ulotek, modlitewników, które następnie przekazywano do zbiorów muzealnych.

Przybliżając dzieciom zabytki muzeum zapoczątkowano w latach 60-tych akcję „Kącik Muzealny” prowadzoną w szkołach. Kąciki muzealne były małych rozmiarów ekspozycjami   zabytków i ich kopii z działów /etnografia, archeologia, przyroda/ przeznaczonych do jednorazowego lub długoterminowego eksponowania. Cieszyły się dużą popularnością, wędrując z miejsca na miejsce. Często akcje odczytowe i prelekcje odbywały się na terenie powiatu opolskiego w klubo-kawiarniach „Ruchu” i świetlicach gromadzkich. Odczyty często  ilustrowano reprodukcjami i przeźroczami, a także projekcjami filmów krótkometrażowych. Dużym powodzeniem w latach 1959-1966 cieszyła się akcja pod hasłem „Muzea – Uniwersytetami Kultury” zainicjowana przez Towarzystwo Wiedzy Powszechnej w Opolu przy współpracy z Muzeum. Uniwersytet Kultury miał co roku zmieniany program. W 1967 roku zmieniono nazwę akcji na „Studium Kultury”. Pojawiły się  tematy z zakresu  przyrody, archeologii, historii i sztuki. Zakończenie takiego kursu przez słuchacza wieńczyło świadectwo. Cykl w całości sfinansował Wydział Kultury Prezydium Miejskiej Rady Narodowej w Opolu, a prowadzony był przez 4 sezony oświatowe dwa w cyklu dwuletnim, a następne rocznym (1967-1971). Inicjatywa ta cieszyła się dużym powodzeniem wśród studentów Studium Nauczycielskiego i Wyższej Szkoły Pedagogicznej, głównie z powodu świetnych wykładowców: doc. dr Jerzego Łanowskiego,  doc. dr Józefa Kokota, dr Jerzego Banacha, dr Franciszka Marka, dr Doroty Simonides, czy mgr Piotra Świerca. Na bieżąco informowano o zajęciach w serwisie informacyjnym „Trybuny Opolskiej”. Jedno ze spotkań nagrała nawet Telewizja Polska. Łącznie w cyklach uczestniczyło 350 osób, z czego 227 otrzymało świadectwa a 68 obdarowano upominkami w postaci książek i albumów.  Równolegle do spotkań Studium Kultury w Opolu prowadzono w latach 1968-1974 Wiejskie Studium Kultury na terenie powiatu opolskiego w miejscowościach: Grodziec, Szczedrzyk, Rzędów i Lubienie w dobrze działających klubach „Ruchu”.

Dział Naukowo-Oświatowy w latach 1970-80 dążył do szerokiej współpracy z wszelkimi instytucjami działającymi na terenie miasta i nie tylko, co owocowało bardzo różnorodnymi formami  upowszechnieniowymi. Największy odbiorca ofert muzealnych to oczywiście szkoły z Opola i terenu województwa. Dlatego oferta dla nich była najobszerniejsza.  Wyliczyć tutaj możemy: koła historyczne (1968-1988) objęte programem i patronatem Muzeum, tygodnie muzealne, działał Młodzieżowy Klub Muzealny (1972-1973). Powstawały takie akcje oświatowe takie jak: „Biała zima”, „Spotkania z wiosną”, „Muzeum na koloniach”, „Wakacje z Muzeum”, rajdy przedszkolaków z okazji Dnia Dziecka, Konkursy wiedzy o Opolu, „Spotkania z pionierem”. Akcje związane z rocznicami obchodzonymi  corocznie np.„Spotkania przy samowarze” związane z rocznicami rewolucji październikowej, upowszechniające sztukę rosyjską.   

Od 1982 roku miejsce odczytów muzealnych częściowo zajmują lekcje muzealne. Koncepcję i tematykę lekcji przygotowano w oparciu o programy nauczania historii , języka polskiego i plastyki w szkołach podstawowych, konfrontując je z możliwościami  muzealnymi.  Tematykę lekcji muzealnych, sukcesywnie powiększano o nowe tematy z zakresu archeologii, historii, etnografii, oraz historii regionu. Lekcje muzealne cieszą się powodzeniem do dziś. Korzystają z nich szkoły nie tylko z Opola, ale także z całego województwa. Największe zainteresowanie lekcjami przypadło na lata 90., gdy ilość lekcji przeprowadzonych przez pracowników działu edukacyjnego i osiągnęła liczbę 387, natomiast liczba ogólna lekcji w 2002 r. przekroczyła 500.

Lata 80. nie sprzyjają  większym akcjom upowszechnieniowym co związane jest z sytuacja polityczną kraju,  a także rozpoczęciem  remontu  Muzeum /1986/. Wówczas  Muzeum przystępuje do projektu pod nazwą  „Muzeum Odry” i w ramach tego programu powstaje cykl spotkań pod nazwą „Muzealne Studium Odrzańskie”, któremu patronuje prezydent miasta Opola. Zajęcia tematycznie związane były z zabytkami techniki i kultury na szlaku odrzańskim, ich rolą gospodarczą i polityczną oraz ochroną środowiska przyrodniczego rzeki Odry. Cykl zakończony był rejsem po Odrze w 1996 roku sfinansowanym przez Urząd Miast Kędzierzyna-Koźla.

Również w latach 90. przygotowano scenariusz do nowej formy popularyzacyjnej dla dorosłych, przyjmującej formę: „wieczoru muzealnego”- spotkania z osobistościami z różnych dziedzin wiedzy, o różnorodnej tematyce, a adresowanego do konkretnych środowisk. Wymienić tutaj należy wybitnych naukowców: prof. dr hab. Aleksandra Gieysztora, mjr M. Białkiewicza z Londynu, prof. dr hab. Tadeusza Chrzanowskiego, czy Marka Edelmana. Wieczory odbywają się nadal zrzeszając grupę stałych bywalców.

Kolejną innowacją upowszechniającą sztukę stały się muzealne lekcje plastyki. W tym celu zatrudniono w dziale historyka sztuki. Lekcje spotkały się z żywą reakcją środowiska szkolnego. Z lekcjami muzealnymi wiążą się ściśle konferencje metodyczne dla nauczycieli historii, języka polskiego i plastyki, jakie organizowane były  we współpracy z Wojewódzkim Ośrodkiem Metodycznym z Opola. Na tych spotkaniach zapoznawano  nauczycieli z możliwościami i formami  współpracy z Muzeum, tematyką lekcji oraz prezentowano wystawy muzealne. Konferencje te do 1997 roku odbywały się cyklicznie. Dla nauczycieli skierowane były jeszcze takie formy jak: „ Spotkania nauczycieli - badaczy regionu” przy współpracy organizacyjnej z  Wojewódzkim Ośrodkiem Metodyczny z Opola, Muzealny Klub Nauczycielski, oraz cykl oświatowy dla nauczycieli przedszkoli z Opola w latach 2002-2004 zatytułowany: „Regionalizm-dziedzictwo kulturowe Śląska Opolskiego”.

Dla młodzieży licealnej utworzono w 1997 „Krąg Młodych Miłośników Starych Miast”. Była to elitarna  forma kształtowania zainteresowań  i pogłębiania  wiedzy nie tylko o własnym  mieście. Oprócz zajęć w Muzeum uczestnicy Kręgu wzięli udział w międzynarodowym obozie archeologicznym w Bermel koło Koblencji latem 1998 r. dzięki współpracy  Kuratorium  Opolskiego z odpowiednikiem urzędu w Nadrenii-Pallatynacie, wycieczce zabytkowym pociągiem z Nysy do Jesennika, oraz kilkudniowym zjeździe w Łańcucie. Odbyły się 2 cykle Kręgu. W muzeum organizowano również „Młodzieżowe poranki muzealne” z przykładowymi tematami: „Cmentarz obrońców Lwowa”, „ Żydzi”, „Tatarzy” ,czy  „Emin Pasza”.

Furorę zrobił cykl nieregularnych spotkań pod nazwą „Noce Skarbów” zapoczątkowany w 2003 roku, które zachęcały do obejrzenia skarbu – wybitnego zabytku, nieprezentowanego dotąd szerszemu gronu publiczności. Zabytek najczęściej pochodził ze zbiorów własnych lub przyjeżdżał z innego Muzeum. Frekwencja podczas tych wieczorów to czasem nawet ponad kilka tysięcy osób. Akcja ta miała także swoje kolejne oblicza w cyklach „Noce Muzeów” czy „Noc Kultury” organizowanych w Opolu.

Inną specyfikę miały spotkania pt.: „Salon Zielonej Myśli” o tematyce ekologiczno-przyrodniczej organizowane przy współpracy z Fundacją OFF – Kobiety na Rzecz Społeczeństwa Obywatelskiego.

Ostatnie kilka lat są kontynuacją sprawdzonych form działania, jednakże pojawiają się także nowe inicjatywy organizowane tylko przez Dział lub przy współpracy z innymi instytucjami. Do najciekawszych i cieszących się dużą popularnością należą:

Do pozostałych form pozawystawienniczych realizowanych w Muzeum należą:

W obecnym czasie zajęcia w formie teoretycznych lekcji muzealnych prowadzonych na wystawach, czy w sali audiowizualnej budzą zainteresowanie, aczkolwiek daje się zauważyć  zmianę idącą w kierunku większego popytu na zajęcia teoretyczno-praktyczne czyli warsztaty. Uczniowie chcą  w zajęciach uczestniczyć aktywnie, dlatego Muzeum dostosowując się do potrzeb stara się sprostać oczekiwaniom odbiorcy oferując  warsztaty  w tygodniu oraz w niedzielne przedpołudnie jako formę aktywnego spędzenia wolnego czasu  samemu lub z rodzicami. Warsztaty pojawiają się w ofercie przy okazji nowych czasowych wystaw lub podczas ferii czy spotkań przedświątecznych. Wejściówki kolportowane w związku z takimi spotkaniami rozchodzą się w mgnieniu oka.

Po remoncie Muzeum posiada do dyspozycji salę konferencyjną na 30 osób,  salę odczytową mieszczącą od 70 do100 osób oraz salę lekcyjna na 36 osób. Istnieje też możliwość udostępnienia sal za opłatą. W ramach takiej działalności odbywają się spotkania zarządów firm, rad programowych, spotkań członków stowarzyszeń, czy wręczenia nagród w konkursach.